Οταν το ΄70 - 71 ζούσα ως υπότροφος της Γερμανικής Υπηρεσίας Ακαδημαϊκών Ανταλλαγών (DAAD) στο Δυτικό (τότε) Βερολίνο, οι σχέσεις μας με τους Γερμανούς συναδέλφους ήταν παραπάνω από στενές. Με τον Alexander Kluge πρώτα και τον Uwe Johnson έπειτα, με τους Heinrich Boll, Gunter Grass και Hans Magnus Enzensberger, είχα αναπτύξει μια διαπροσωπική σχέση που βασιζόταν πάνω στη δικτατορία της χώρας μου. Ολοι βοηθούσαν ποικιλοτρόπως τον αντιστασιακό αγώνα. Κατόπι χαθήκαμε. Λές και ό,τι μας ένωνε ήταν μια πολιτική. Ενώ στο βάθος συμπαθιόμασταν, χωρίς ποτέ να το ομολογούμε ανοιχτά, ως συνάδελφοι της πένας.

Η ιστορία όμως της ελληνικής εξόριστης διανόησης της εποχής εκείνης με την γερμανική ιντελιγκέντσια είναι πιο παλιά. Αρχίζει τον Σεπτέμβριο του 1967 όταν στο ίδιο πάλι Δυτικό Βερολίνο, ο αρχηγός της "ομάδας ΄47", ο Χάνς Βέρνερ Ρίχτερ, μας είχε καλέσει για μια συνάντηση κορυφής κατά της χούντας των συνταγματαρχών.

Την ίδια μέρα στο Βερολίνο τραγουδούσε κι ο ελληνικής καταγωγής αμερικανός τροβαδούρος Φράνκ Ζάππα. Είχαν πέσει πάνω του όλοι οι παράγοντες της εξουσίας για να βγάλει ένα γράμμα από ένα τραγούδι του. Το "R" απο το Revolution. Δυστυχώς το αφαίρεσε κι έτσι ακούστηκε το evolution στο τραγούδι, προς μεγάλη πίκρα του Ρούντι Ντούτσκε και του Χρίστου Μπίστη, πρώτου βοηθού σκηνοθέτη τότε στο ανατολικο-στεγασμένο Berliner Ensemble.

Ο Emmanuel Kant από το Ανατολικό Βερολίνο κι ο Wolf Biermann - πριν περάσει στο Δυτικό - μας στήριζαν με κείμενα τους και με τη μουσική τους.

Ολα αυτά χάθηκαν κατόπιν. Δεν υπήρξε συνέχεια, αλληλοτροφοδοσία. Σύντομα καταλάβαμε οτι η Ελλάδα δεν μπορεί να ενδιαφέρει τους άλλους παρά είτε ως τόπος εξωτισμού, είτε ως τόπος φυσικής (σεισμός) η πολιτικής (δικτατορία) καταστροφής.

Στο μεταξύ οι μετανάστες του 1955 είχαν αρχίσει να βγάζουν φύλλωμα. Νέες γενιές ξεφύτρωσαν απο την αλληλοδιασταύρωση Ελλήνων και Γερμανίδων, Ελληνίδων και Γερμανών. Συγγραφείς αυτής της γενιάς θα έχετε την ευκαιρία να συναντήσετε τον Οκτώβρη.

Παράλληλα, το Ινστιτούτο Γκαίτε στην Ελλάδα, με τη θαρραλέα στάση που κράτησε στα χρόνια της σκλαβιάς, σήμερα περνά τη δεύτερη άνοιξη του.

Μα η λογοτεχνία, δηλαδή η τέχνη της γραφής, της χώρας του Καβάφη και του Καζαντζάκη, εξακολουθεί να είναι η μεγάλη απούσα από τη χώρα του Doblin και Χάϊνριχ Μάν, Ισως ως Τιμώμενη Χώρα φέτος στην Εκθεση καταφέρουμε να σας δώσουμε ψήγματα της άνθισης της γραφής που επικρατεί εδώ και δεκαπέντε περίπου χρόνια στη χώρα μας.

Στα αρχαία όσο και στα νέα ελληνικά, οι δυο λέξεις είναι ομόηχες, με ανάστροφη σειρά: λογοτεχνία και τεχνολογία. Η πρώτη έπεται της δεύτερης, αλλά είναι δύσκολα κατανοητή η σχέση τους οταν οι λατινογενείς γλώσσες χρησιμοποιούν τη λατινική ρίζα για την Literatur και την ελληνική για την τεχνολογία. Γι΄αυτό και δεν μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε πώς οι νέες τεχνολογίες προωθούν τα θέματα της ανάγνωσης και της γραφής και δεν είναι αντίθετες με αυτά.

Οπως και η πολιτική και ο πολιτισμός. Αρχίζοντας απο την πόλη, πολίτη, πολιτική, πολιτισμό, καταλήγουμε στο police , την αστυνομία, που λέμε εμείς στα ελληνικά , αντικαθιστώντας τη λέξη πόλη με τη συνώνυμη της άστυ.

Γιαυτό είχα σκοπό να αρχίσω τη σημερινή μου προσφώνηση με μια φράση βαρύγδουπη μεν, αλλά πέρα για πέρα ουσιαστική. Οτι η ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας είναι η ιστορία της ελληνικής γλώσσας. Ως φορείς αυτής της γλώσσας, εμείς οι συγγραφείς και οι ποιητές νοιώθουμε την ίδια αμηχανία μ΄εκείνον που κουβαλά τόνους χρυσάφι , ενω η ρήτρα χρυσού έχει αντικατασταθεί στην αγορά απο τη ρήτρα δολαρίου.

Σας μιλώ σαν συγγραφέας που έχει στο ενεργητικό του 100 περίπου βιβλία και που ποτέ δεν σκέφθηκε να γράψει σε μιαν άλλη γλώσσα ή να εκποιήσει προς τους νόμους της ζήτησης τη δική του προσφορά. Κι αυτό συμβαίνει με όλους μας. Κρεμόμαστε απο την καλή συμπεριφορά ή το ταλέντο του όποιου μεταφραστή σαν τους ιθαγενείς που περιμένουν να πουλήσουν την πραμάτεια τους στους αποίκους, αφού βρεθεί ένας διαμεσολαβητής. Ολες οι περιθωριακές γλώσσες ,και τέτοια είναι δυστυχώς η νεοελληνική, είναι δεμένες με την καταγωγή τους, οπως ο σκλάβος με τις αλυσίδες του.

Αλλά οι δικές μας αλυσίδες είναι πολύ βαριές. Χαλκεύθηκαν μέσα σε τρείς χιλιάδες χρόνια. οπου το αλφάβητο δεν άλλαξε. Ούτε οι λέξεις. Το νόημα ναι, καμιά φορά. Αλλά κουβαλάμε την κληρονομιά του Αισχύλου, του Πλάτωνα, των Αλεξανδρινών, των εκκλησιαστικών πατέρων του Βυζαντίου, της καθαρεύουσας, της δημοτικής. Ολα αυτά θα ισοπεδωθούν αναγκαστικά σε μια μετάφραση. Και αυτός είναι ο λόγος που καμιά φορά το μήνυμα δεν περνά προς τα έξω. Διότι το μήνυμα είναι η ίδια η γλώσσα.

'Οταν μετά το 1978 αποκτήσαμε δια νόμου μια γλώσσα ενιαία, ίδια για τα δικαστήρια, τους νόμους του κράτους, για το σχολείο και τον αθλητισμό, άρχισε και το άνθισμα της λογοτεχνικής παραγωγής. Εδω και 20 περίπου χρόνια βγήκαν συγγραφείς καθόλα αξιόλογοι και όμως πρέπει να περάσουν απο το σκοτεινό τούνελ της μετάφρασης. Κι ένας μεταφραστής πρέπει να έχει τουλάχιστο το μισό ταλέντο του συγγραφέα.

'Εχοντας μια εβδομαδιαία εκπομπή βιβλίου στην ελληνική τηλεόραση, μπορώ να σας διαβεβαιώσω, οτι απο τα πέντε βιβλία που διαβάζω την εβδομάδα, τουλάχιστο το ένα θα έπρεπε να βγεί έξω απο τα σύνορα της γλώσσας μας. Μα ενώ υπάρχουν γκάσταρμπαϊτερ συγγραφείς , δεν υπάρχουν γκάσταρμπαϊτερ βιβλία. 'Ετσι παραμένει εγκλωβισμένη μια λογοτεχνία σημαντική σε ένα χώρο που απαιτούσε τριπλάσιο αναγνωστικό κοινό, δηλαδή τριπλάσιο πληθυσμό. Μα οι συμπατριώτες μου και κυρίως οι συμπατριώτισσες μου, αντί για παιδιά, προτιμούν να γεννούν βιβλία. Αυτό ίσως μας διαφοροποιεί από τις άλλες θρησκείες και τα άλλα δόγματα του χριστιανισμού.

Εν αρχή ην ο λόγος. Αλλά για τον τόπο μας και στο τέλος είναι ο λόγος. Ο λόγος μου είναι υπογραφή., σημαίνει πως δεν χρειάζεται κανείς να υπογράψει συμβόλαια. Αρκεί να συντάξει το περιεχόμενο τους.

Αγαπητοί φίλοι,

Δέν θα ήθελα να σας κουράσω περισσότερο. Ο αγαπημένος μου συγγραφέας υπήρξε ο Χέρμαν Μπρόχ. Σπουδαίο μυαλό που με τίμησε με τη φιλία της, η Χάνα Αρεντ. Μεγάλωσα με τα βιβλία της οικογένειας Μάν. Δέν ξέρω ποιόν απόλους να πρωτοδιαλέξω. Νομίζω οτι "η Στροφή" του Κλάους Μάν με σημάδεψε. Ο "Τιτανικός" του Hans Magnus Enzensberger είναι το προτιμημένο μου έπος. Και τόσοι άλλοι. Με αξεπέραστη την λατρεία μου για τον Μπαλζάκ της γερμανόφωνης λογοτεχνίας, τον Στέφαν Τσάϊχ, Υπήρξε κι ένας σπουδαίος γερμανόφωνος ποιητής, που του στέλνω, αν ζεί, τον χαιρετισμό μου, ο Βαγγέλης Τσακιρίδης. Ενω σημαντικός συγγραφέας και στα γερμανικά παραμένει ο Αλεκ Σχινάς.

Ολα αυτα αποτελούν τον ιστό όπου μαζί θα συμπορευθούμε τις πέντε μέρες του Οχτώβρη που η η Διεθνής Εκθεση Βιβλίου της Φραγκφούρτης θα μας τιμήσει με την φιλοξενία της.

Φραγκφούρτη, 20 Ιουνίου 2001