• ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΥΠΟΥ
  Παρουσίαση της ελληνικής συμμετοχής στη
  Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φραγκφούρτης
  Συνέντευξη Τύπου 2ας Οκτωβρίου 2001, Υπουργείο Πολιτισμού
  

Ειδικά θέλω να μνημονεύσω το γεγονός ότι το μεσημέρι της Τετάρτης 10 Οκτωβρίου θα πραγματοποιηθεί η τελετή απονομής του βραβείου "Blue Book" που είναι το βραβείο μετάφρασης από τα ελληνικά στα γερμανικά και από τα γερμανικά στα ελληνικά. Το βιβλίο της μετάφρασης στα ελληνικά κανονικά επιδίδεται στην Ελλάδα, αλλά ειδικά λόγω του γεγονότος της έκθεσης, θα γίνει και αυτού του είδους η απονομή στην Φρανκφούρτη.

Τιμώμενη Χώρα η Ελλάδα αλλά υπάρχει πάντα ένας σύγχρονος Ελληνας συγγραφές που μέσω του βραβείου "Blue Book" που παρουσιάζεται στο ελληνικό κοινό και φέτος ο συγγραφέας αυτός είναι ο Μένης Κουμανταρέας.

Εχετε στο φάκελό σας τον κατάλογο των συγγραφέων, έχετε τον κατάλογο των εκδηλώσεων και θ' αρκούσε να παραπέμψω εγώ στην ίδια την αίθουσα στην οποία βρισκόμαστε, στη φιλόξενη αυτή αίθουσα, μία από τις πολλές των νέων πτερύγων του Βυζαντινού Μουσείου που μας φιλοξενεί και το ευχαριστούμε πάντα για την γενναιοδωρία του, αν γυρίσετε στην αίθουσα θα δείτε την πρόσφατη εσοδεία των μεταφράσεων ελληνικών έργων στα γερμανικά, θα δείτε τα 100 και πλέον φυλλάδια που έχουν βγει ατομικά για κάθε έναν από τους συγγραφείς που προβάλλονται, θα δείτε φυλλάδια από εκδηλώσεις, θα δείτε ειδικές εκδόσεις που συνοδεύουν τις βασικές και τις παράλληλες εκδηλώσεις στη Φρανκφούρτη και σε άλλες πόλεις, θα δείτε τις αφίσες από τη Λειψία και από τις άλλες μεγάλες εκθέσεις, που μετείχε η Ελλάδα προετοιμάζοντας την αποκορύφωση του μηνός αυτού, στη Φρανκφούρτη.

Αυτό είναι το πρώτο επίπεδο. Το δεύτερο επίπεδο είναι αυτό που όπως είπα αφορά τη χώρα. Θα δώσω μερικούς αριθμούς για να έχετε μερικά αριθμητικά στοιχεία. Γίνονται 32 εκδηλώσεις στο Φόρουμ, 17 εκδηλώσεις στο "Literatour House", 4 εκδηλώσεις στη ραδιοφωνία της Εσσης, 17 εκδηλώσεις σε βιβλιοπωλεία κι άλλους χώρους μέσα στην πόλη της Φρανκφούρτης.

Μετέχουν εκτός από τους 41 Ελληνες συγγραφείς της αντιπροσωπείας, 20 παρουσιαστές - σχολιαστές και 6 μεταφραστές. Μετέχει ο μεγάλος αριθμός εκδοτών στον οποίο αναφέρθηκα προηγουμένως και θέλω εδώ ν' ανακοινώσω ότι πέραν των κονδυλίων που έχουμε διαθέσει το Υπουργείο θα ενισχύσει και κάθε εκδότη που μετέχει με το συμβολικό ποσό του 1 εκ. δρχ., αλλά αυτό νομίζω ότι είναι όχι απλώς συμβολικό, είναι και ουσιαστικό για πολλούς από τους εκδοτικούς οίκους ιδίως τους μικρότερους που μετέχουν.

Επίσης μετέχουν 30 πανεπιστημιακοί στο ευρύτερο πρόγραμμα των εκδηλώσεων στη Γερμανία.

Το σύνολο των εκδηλώσεων που κάνουμε με αφορμή τη Φρανκφούρτη όχι μόνο τις ημέρες της έκθεσης, αλλά και πριν και μετά από αυτήν, στο γερμανόφωνο χώρο (Γερμανία, Ελβετία, Αυστρία) είναι 130.
Εχουμε επίσης στις παράλληλες εκδηλώσεις 10 εκθέσεις, 5 μουσικές εκδηλώσεις, 1 θεατρική παράσταση εκτός του Φόρουμ. Εντός του Φόρουμ έχουμε 11 εκθέσεις, 6 μουσικές εκδηλώσεις, 4 παρουσιάσεις CD-ROM, 22 πολυσέλιδα έντυπα, 25 πολύπτυχα, 6 αφίσες, 11 βιντεοταινίες και πολύ άλλο ψηφιακό υλικό και βέβαια ελπίζουμε να φιλοξενήσουμε εκεί αρκετούς Έλληνες δημοσιογράφους, τεχνικούς, όλους αυτούς που θα δώσουν τον κόπο τους για τις παράλληλες εκδηλώσεις και πιστεύουμε ότι όλα αυτά δημιουργούν μια κρίσιμη μάζα, η οποία είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή.

Εχετε τον κατάλογο των εκδηλώσεων μέσα στο Φόρουμ και έξω από το Φόρουμ. Οι εκθέσεις αυτές έχουν αρχίσει να εγκαινιάζονται. Αύριο η Γενική Γραμματέας του Υπουργείου εκ μέρους μου θα παραστεί στα εγκαίνια μιας από τις μεγαλύτερες εκθέσεις που οργανώνουμε στην πόλη της Φρανκφούρτης.
Απλώς θέλω να αναφέρω ότι το επίσημο μέρος της διοργάνωσης θα ολοκληρωθεί την Τετάρτη το βράδυ, με τη μεγάλη μουσική εκδήλωση με το γκαλά που οργανώνουμε στην παλαιά όπερα της Φρανκφούρτης, με την Αγνή Μπάλτσα και την Συμφωνική Ορχήστρα της Εσσης υπό τη διεύθυνση του κ.Αθηναίου που είναι ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης.

Στο δεύτερο αυτό επίπεδο των παράλληλων εκδηλώσεων, σας λέω βιαστικά ότι έχουμε εκθέσεις για τη μυθολογία του βιβλίου, για την ελληνική λογοτεχνία και πιο συγκεκριμένα για τα εκδοτικά κέντρα των Ελλήνων από την Αναγέννηση ως το Διαφωτισμό, για την ελληνική γραφή, για το θησαυρό της ελληνικής γλώσσας, σύνδεση ηλεκτρονική με τις μεγάλες εκθέσεις των Ωρών του Βυζαντίου.

Εκθεση φωτογραφιών του Ελληνοαμερικανού φωτογράφου Κωνσταντίνου Μάνου, φωτογραφική έκθεση με τίτλο "Σύγχρονες όψεις του ελληνικού τοπίου" και φωτογραφική έκθεση με τίτλο "Η επινόηση του τοπίου", έκθεση ελληνικού σκίτσου και αφιέρωμα στον Αρκά, έκθεση για την τεχνολογία στην αρχαία Ελλάδα σε συνεργασία με το Τεχνικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και την εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας.
Επανάληψη της έκθεσης "Μια σκηνή για το Διόνυσο" σε συνεργασία με το ΕΛΙΑ και τον κ.Μερκούρη, έκθεση του ελληνικού Τμήματος του ECOMOS για τις δραστηριότητές του για τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς, περίπτερο για το 2004 και την Πολιτιστική Ολυμπιάδα.

Εκδήλωση "Οι Μουσικές του κόσμου στην Ελλάδα και οι Μουσικές Ελλάδας στον κόσμο" η Ελλάδα ως μουσικός κόμβος, παρουσίαση της πολυδιάστατης εικόνας του πολιτισμού της Ελιάς με πυρήνα τον παραδοσιακό οικισμό Καψαλιανά σε συνεργασία με το Μουσείο της Ελιάς, ίσως αυτό, τον πολιτισμό της Ελιάς να είχαν κάποιοι οι οποίοι θεωρώ ότι δεν ήταν ενημερωμένοι και δεν μπορούν να αξιολογήσουν τα γεγονότα όταν ανέφεραν προσφάτως ότι η Ελιά θα προβληθεί στην Φρανκφούρτη.

Εκθεση με τίτλο "Αρτος και Θεάματα στην Ελλάδα του 20ου αιώνα" και βεβαίως όλες τις άλλες μεγάλες εκθέσεις εκτός χώρου έκθεσης, για το γκαλά σας μίλησα, η μεγάλη βυζαντινή έκθεση "Ιεροτελεστία και Πίστη, η βυζαντινή τέχνη και Θεία Λειτουργία".

Η μεγάλη έκθεση σύγχρονων Ελλήνων εικαστικών καλλιτεχνών, έκθεση της συλλογής Βελιμέζη, έκθεση για τους Ελληνες της Φρανκφούρτης που γίνεται στο ιστορικό Μουσείο της Φρανκφούρτης, έκθεση για τους Εβραίους στην Ελλάδα που γίνεται στο εβραϊκό Μουσείο της Φρανκφούρτης.

Παράσταση με τον "Ηρακλή Μαινόμενο" του Ευριπίδη από το θέατρο "Αττις" του Θόδωρου Τερζόπουλου, έκθεση ελληνικών γραμματοσήμων, έκθεση της ζωγραφικής των κινηματογράφων με τις γνωστές γιγαντοαφίσες της περιόδου '50-'75, πανόραμα ελληνικού κινηματογράφου με προβολές 60 ελληνικών ταινιών, την έκθεση πολυμέσων του Γιώργου Σεφέρη.

Εκδήλωση με τη Σαβίνα Γιαννάτου και τα "Σεφαραδίτικα", παρουσίαση ελληνικής μελοποιημένης ποίησης και σκηνοθετημένης απαγγελίας με Καβάφη, Ρίτσο, Σεφέρη, Ελύτη κλπ., πάλι στην Alter Opera και παράλληλα μεγάλη συναυλία του Γιώργου Νταλάρα, η οποία απευθύνεται και στο ευρύτερο κοινό, όχι μόνο το ελληνικό, αλλά και το γερμανικό της περιοχής της Φρανκφούρτης.

Εχουμε δαπανήσει για την προετοιμασία αυτή ένα ποσό που υπερβαίνει τα 2,5 δις δρχ, μέσω της Οργανωτικής Επιτροπής του ΕΚΕΒΙ και της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εκδοτών και Βιβλιοπωλών. Πιστεύουμε ότι το ποσό αυτό πιάνει τόπο. Και πιάνει τόπο, γιατί δεν είναι μόνο οι εκδηλώσεις που γίνονται, αλλά είναι το υλικό το οποίο παράγεται, υλικό έντυπο, διαρκές και υλικό ηλεκτρονικό και ψηφιακό το οποίο είναι ιδιαίτερα πολύτιμο.

Θέλω για μια ακόμη φορά να διευκρινίσω ότι όλα αυτά έχουν ως κορμό την ελληνική λογοτεχνία, αλλά δεν περιοριζόμαστε μόνο στην ελληνική λογοτεχνική παραγωγή. Η έκθεση αφορά το βιβλίο γενικά, άρα υπάρχουν χώροι πολύ σημαντικοί. Οι νομικές επιστήμες, γενικότερα οι επιστήμονες του ανθρώπου, οι κοινωνικές επιστήμες, η τεχνολογία, οι φυσικές επιστήμες, ο καθημερινός βίος, ο τουρισμός, ο ελεύθερος χρόνος, φυσικά η ιστορία και η αρχαιολογία, είναι μόνο μερικοί τομείς από αυτούς που θέλουμε να προβάλλουμε στο διάστημα αυτό.

Εδώ μου δείχνει τώρα ο κ.Δαρδανός την ειδική έκδοση για τους τουριστικούς οδηγούς και τους οδηγούς μαγειρικής, διότι η μεσογειακή διατροφή είναι πολύ σημαντική. Για τις κοινωνικές, τις φυσικές και τις εφαρμοσμένες επιστήμες, για την ιστορία και την αρχαιολογία και φυσικά για τη λογοτεχνία, για την τέχνη και για τις γλώσσες, την φιλοσοφία, την ψυχολογία, την θρησκεία, τα λεξικά και τα βιβλία αναφοράς. Γιατί προφανώς υπάρχει και μια πολύ μεγάλη βιβλιολογική παραγωγή.

Θέλω επίσης να ανακοινώσω εδώ ότι με πρωτοβουλία του ΕΚΕΒΙ κυκλοφορεί ήδη από τώρα μία εξαιρετική ευσύνοπτη, επίτομη ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας, για τα ελληνικά βιβλία και τους Ελληνες συγγραφείς, γραμμένη από έγκυρους ειδικούς. Είχα την ευκαιρία να δω τα δοκίμια και τις απόψεις μου για το σώμα αυτό, για την επιτομή αυτή της ιστορίας της ελληνικής λογοτεχνίας, τις έχω γράψει στον πρόλογό μου ο οποίος προτάσσεται στο βιβλίο αυτό.

Σας ευχαριστώ πολύ για την αντοχή σας και την υπομονή σας και παραδίδω τη σκυτάλη στον άνθρωπο που σήκωσε πολύ μεγάλο βάρος, φίλο, συνάδελφο και συνεργάτη τον Γιώργο Ρωμαίο.


Γ.ΡΩΜΑΙΟΣ:
Ο Υπουργός αγαπητές φίλες και φίλοι, κυρίες και κύριοι, έδωσε μια πλήρη εικόνα του έργου που έχει κάνει η Επιτροπή μας, άλλωστε είχα πει και όσοι δεν είχατε έρθει μέχρι τώρα μπορείτε στο τέλος της εκδήλωσης να έχετε μια μερική εικόνα αυτού του έργου από την έκθεση που υπάρχει σ' αυτή την αίθουσα.

Νομίζω ότι έχει γίνει αντιληπτό απ' όσα είπε ο Υπουργός μας ότι το έργο της Επιτροπής ήταν πολύ σημαντικό και πολύ δύσκολο. Σημαντικό και γι' αυτό που η χώρα μας θέλει και πρέπει να παρουσιάσει στην Φρανκφούρτη και δύσκολο, γιατί θα έπρεπε να βρούμε αυτό που μπορούμε να πούμε την χρυσή τομή, σε όλες τις εκδηλώσεις, την χρυσή τομή που να συνδέει το παρελθόν μας, την ιστορία μας, με το σήμερα.

Ένα δύσκολο εγχείρημα, πριν αρχίσουμε το σχεδιασμό, μελετήσαμε πάρα πολύ το τι κάνανε οι προηγούμενες χώρες, για να αποφύγουμε τα λάθη και τις επαναλήψεις.

Ο στόχος μας είναι - όπως είπε ο Υπουργός - με κέντρο το βιβλίο, να παρουσιάσουμε τη σημερινή Ελλάδα. Ούτε ως μια χώρα επαρχιακή με υπερβολές, διότι βέβαια δεν θεωρούμε ότι η Ελλάδα και στο σύγχρονο Ευρωπαϊκό Πολιτισμό είναι επαρχία σ' όλους τους τομείς, δεν θέλαμε να φθάσουμε υπερβολές άλλων χωρών, δηλαδή να γεμίσουμε τη Γερμανία από την αρχή μέχρι το τέλος του χρόνου με κάθε είδους εκδηλώσεις, θέλαμε να έχουμε μια αξιοπρεπή, σοβαρή παρουσία, που να δίνει μια πλήρη - όσο το δυνατόν - εικόνα της σημερινής Ελλάδος.

Πάντοτε επαναλαμβάνω, με στόχο το βιβλίο. Η Επιτροπή μας, στην οποία μετέχει με τον Πρόεδρό της η ΠΟΕΒ και με τον κ. Λάζο το ΕΚΕΒΙ, στα δυο χρόνια που είμαι εγώ Πρόεδρος, πρέπει να πω ότι δούλεψε συναινετικά. Δούλεψε σε ένα κλίμα απόλυτης ομοφωνίας, δεν υπήρξαν αποφάσεις πλειοψηφικές σε όλο το πρόγραμμα, σε όλες τις διαδικασίες, σε όλα τα οργανωτικά θέματα.

Και γι' αυτό πιστεύουμε ότι το έργο που έχει παραχθεί είναι σημαντικό, θα φανεί από το αποτέλεσμά του, αλλά ήδη τα αποτελέσματα έχουν αρχίσει να φαίνονται.

Εδώ απέναντι έχετε ένα μικρό δείγμα των δημοσιευμάτων του Γερμανικού Τύπου, είναι πάρα πολλά. Μέχρι σήμερα έχουμε 3 τόμους δημοσιευμάτων και στη τηλεόραση και στο ραδιόφωνο και έχουν εκδοθεί φέτος 40 βιβλία στη Γερμανική γλώσσα. Και επαναλαμβάνω, δεν έχει αρχίσει ακόμα η έκθεση. Η απήχηση επομένως και η προβολή που έχει γίνει στη Γερμανία, ήδη είναι πολύ σημαντική.

Γι' αυτό θεωρούμε ότι με το κλείσιμο των εκδηλώσεων, το αποτέλεσμα και ο απολογισμός τον οποίο θα παραδώσουμε κάποια στιγμή στο Υπουργείο και στο Ελληνικό κοινό, ο απολογισμός θα είναι θετικός.

Δεν θέλω να προσθέσω παρά μόνο το εξής, ότι οι δυσκολίες ήταν ιδιαίτερα μεγάλες για τον εξής πρόσθετο λόγο. Όπως είπε ο Υπουργός, εμείς έχουμε την τύχη, αλλά και εν μέρει ατυχία, να εγκαινιάσουμε ένα νέο περίπτερο μέσα στη Διεθνή Έκθεση, το forum. Αυτό το περίπτερο, ένα υπερσύγχρονο κτίριο, πρώτον, μας παραδώσανε τα σχέδια πάρα πολύ αργά, μόλις πριν 3, 4 μήνες. Είναι ένα περίπτερο 2.500 τ.μ., ένα περίπτερο όμως κατ' εξοχήν δύσκολο, γιατί δεν μας επιτρέπουν να βάλουμε ούτε ένα καρφί, δηλαδή υπάρχουν αυστηρές προϋποθέσεις, λόγω ακριβώς κατασκευής του κτιρίου.

Αυτό μας έριξε έξω και στο σχεδιασμό και στις συμβάσεις κατασκευής, όμως όχι μόνο τα καταφέραμε, αλλά η κατασκευή άρχισε πριν από δυο μέρες.

Θα είμαστε την Τρίτη έτοιμοι γι' αυτό το περίπτερο που πιστεύουμε ότι πέραν των εκθεμάτων, μια ομάδα πραγματικά εξαίρετων αρχιτεκτόνων - μηχανικών υπό τον κ. Σγούτα και μια ομάδα τεχνικών υπό τον κ.Γιαννακούρο, έχει πραγματοποιήσει σχεδιασμό και υλοποιήσει ενός περιπτέρου από πλευράς εμφάνισης, αντάξιο του ίδιου του περιπτέρου του υπερσύγχρονου περιπτέρου του forum.

Επιμένω λίγο σ' αυτό γιατί πέραν από τα εκθέματα, έχει πολύ μεγάλη σημασία και ο τρόπος παρουσίασής τους. Ακόμα και για τη χώρα μας, θέλαμε δηλαδή να δείξουμε παράλληλα με τα εκθέματα, ότι έχουμε την ικανότητα, έχουμε τις γνώσεις, να ακολουθούμε τις σύγχρονες τάξεις και της αρχιτεκτονικής και της κατασκευής, γι' αυτό η χρήση των πολυμέσων που δεν είναι όπως παρεξήγησαν κάποιοι, ότι είναι κύριο θέμα του forum, όχι τα πολυμέσα είναι μέσο για να προβάλουμε τον πολιτισμό μας.

Μια άλλη δυσκολία και εδώ θέλω να επισημάνω και να ζητήσουμε εκ των προτέρων συγνώμη, αν θα υπάρξουν κάποια παράπονα, ως προς την διαμονή. Να σας πω το εξής, ότι αυτές τις δέκα μέρες, διακινούνται στη Φρανκφούρτη τετρακόσια περίπου άτομα και όχι όλοι εύκολοι, όχι. Η διακίνηση λοιπόν 400 ατόμων και η εξεύρεση ξενοδοχείων σε μια διεθνή έκθεση που υπάρχουν χιλιάδες εκθέτες, χιλιάδες ατζέντηδες ήταν και αυτό ένα σημαντικό κομμάτι της οργάνωσης.

Ίσως κάποιοι παραπονεθούν που μένουν λίγο έξω από το κέντρο, αγαπητοί φίλοι δεν είναι εύκολο να βρούμε, όμως όλοι θα εξυπηρετηθούν, όλοι θα έχουν τα εισιτήριά τους στην ώρα τους, τα ξενοδοχεία τους, έχουμε οργανώσει πάρα πολύ καλά την διακίνησή τους και πιστεύω ότι όλα θα πάνε καλά.

Εγώ τελειώνοντας θα ζητήσω από τον κ. Γιαννακούρο, θα μας προβάλει ένα φιλμάκι που θα έχει, το περίπτερο του forum όπως σχεδιάζεται, όπως είναι στα σχέδια διότι τώρα κατασκευάζεται, θα συνοδεύεται από ένα φιλμάκι χθεσινό πώς γίνεται η κατασκευή και επίσης το περίπτερο της ΠΟΕΒ, το οποίο θέλω να προλάβω τον Πρόεδρό της, ότι φέτος το περίπτερο της ΠΟΕΒ είναι εξαιρετικό, πέραν του ότι είναι μεγαλύτερης έκτασης, πολύ μεγαλύτερης, είναι και πολύ καλό περίπτερο, θα το δείτε τώρα στην προβολή. Ευχαριστώ πολύ.

...

Γ.ΡΩΜΑΙΟΣ:
Επειδή θέλει κάποια δευτερόλεπτα για να ακολουθήσει το φιλμάκι με την κατασκευή, ήθελα απλά να προσθέσω, ότι όπως θα είδατε το περίπτερο στο φόρουμ, βέβαια χωρίς κόσμο, χωρίς εκθέματα, είναι κάπως ψυχρό, αλλά υποθέτω ότι με την ευαισθησία που έχετε όλοι, αλλά κυρίως με την κουλτούρα σας μπορείτε να καταλάβετε τι θα προκύψει.
Εκτός του καφενείου, θέλω να προσθέσω, έγινε δεκτό το αίτημά μας, ώστε το εστιατόριο που δεν ανήκει στο φόρουμ, αλλά στην Εκθεση, όλη την εβδομάδα θα έχει ελληνικά φαγητά. Επομένως θα είναι μία ελληνική εβδομάδα και μέσα στην έκθεση και έξω από την έκθεση.

...

ΕΥ.ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ:
Να δώσουμε το λόγο στον κ.Δαρδανό.


Γ.ΔΑΡΔΑΝΟΣ:
Σας ευχαριστώ. Κύριοι υπουργοί, κυρία Πατρικίου, κ.Πατρίκιε με τις ιδιότητές σας, την Πολιτιστική Πρωτεύουσα, αλλά και Πρόεδρος στο ΕΚΕΒΙ η κα Πατρικίου, φίλε και συνεργάτη Χρήστο Λάζο, όταν πριν από λίγα χρόνια υποβάλλαμε το αίτημα της υποψηφιότητας της Ελλάδος για να είναι τιμώμενη χώρα στην Φρανκφούρτη, δεν πιστεύαμε ότι η εικόνα για το ελληνικό βιβλίο θα άλλαζε σχεδόν από τη μια στιγμή στην άλλη.

Είναι γνωστό ότι για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα στο μεγάλο αυτό εμπορικό και πολιτιστικό παζάρι, είναι γεγονός οι Ελληνες εκδότες μόνοι αρχικά με πενιχρά μέσα και στη συνέχεια είμαστε κάθε χρόνο παρόντες απλώς και μόνο για να μην απουσιάζουμε. Παρ' όλα αυτά πιστεύαμε, ότι κάποτε το ελληνικό βιβλίο θα άρχιζε σιγά - σιγά να αναζητεί παγκόσμιο κοινό του, ότι επιτέλους το ταξίδι των Ελλήνων εκδοτών στην Φρανκφούρτη δεν θα ήταν μόνο για να αγοράζουν δικαιώματα, αλλά για να προωθούν και τα ελληνικά των συγγραφέων.

Στα ετήσια αυτά ταξίδια μας δεν μας συνόδευαν ποτέ δημοσιογράφοι, ούτε κάμερες, ούτε πολιτικοί να μας συμπαραστέκονται ή έστω να μας επισημαίνουν οποιεσδήποτε ελλείψεις είχαμε.

Χρόνο με το χρόνο όμως η παρουσία μας στην έκθεση άρχισε να αναβαθμίζεται, αν και ακόμα έμενε μακριά από την προοπτική να στραφούν κάποτε οι προβολείς επάνω μας. Αλλά η επιλογή της Ελλάδος ως τιμώμενης χώρας έφερε αμέσως έναν άλλον αέρα στην υπόθεση που υπηρετούσαμε όλα αυτά χρόνια.

Μολονότι ο δρόμος για να φτάσουμε στο επίπεδο οργάνωσης και προβολής των ελληνικών πραγμάτων, όπου όλος ο κόσμος μπορεί να δει σήμερα και θα τα δει μεθαύριο στη Φρανκφούρτη δεν ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα.

Πέρα από τις παραδοσιακά ελληνικές μεμψιμοιρίες, πέρα από τα προσκόμματα που καθημερινά αναφύουν μπροστά μας και που οφείλαμε να υπερπηδήσουμε με κάθε τρόπο για να μην χάνουμε ποτέ από τα μάτια μας το όραμα που είχαμε θέσει στους εαυτούς μας, πέρα από οτιδήποτε μπορεί να φανταστεί κάποιος αμερόληπτος παρατηρητής, είχαμε να αντιμετωπίσουμε και τις διαδοχικές -τέσσερις τον αριθμό- αλλαγές υπουργών Πολιτισμού.

Αρκεί μόνο να αναλογιστεί κανείς, πόσος χρόνος χανόταν κάθε φορά για να ενημερωθούν οι αρμόδιοι παράγοντες. Επίσης ευχής έργον ήταν η εκ νέου ανάληψη του Υπουργείου από τον Ευάγγελο Βενιζέλο, έναν άνθρωπο εγνωσμένης καλλιέργειας και κύρους που ανήκει ανέκαθεν στη χωρία ολίγων που είχε θέσει την Φρανκφούρτη ως στόχο μακράς πνοής για την Ελλάδα.

Επίσης θέλω να πω, ότι υπήρχε καθημερινά ανοιχτή γραμμή, ουδέποτε δίκαιο αίτημα το αμέλησε. 12 η ώρα το βράδυ επικοινωνούσαμε, το γραφείο του ήταν ανοιχτό ακόμα και στη σύσκεψη που είχε για να συζητήσουμε. Και πέραν από τις ευχαριστίες μου ως Πρόεδρος της Ομοσπονδίας των Ελλήνων Εκδοτών, θέλω να προσωπικά να τον ευχαριστήσω, διότι ένα αίτημα σήμερα ανακοίνωσε και οι εκδότες τον ευχαριστούν πάρα πολύ.

Εχω να πω όμως κάτι που αφορά τον Γιώργο Ρωμαίο, τον παλιό φίλο, τον φίλο στα χρόνια της δικτατορίας. Ο Γιώργος ο Ρωμαίος ήταν η ψυχή αυτής της προσπάθειας, ήταν αυτός που συντόνιζε τα πάντα, μας εμψύχωνε καθημερινά, τίποτε δεν θα ήταν όπως έπρεπε και όταν έπρεπε. Πρόκειται για έναν πραγματικά λάτρη του βιβλίου, έναν άνθρωπο των γραμμάτων που βρίσκεται με ταπεινοφροσύνη έξω από τις δέσμες της προβολής.

Ξέρει να εργάζεται σε βάθος και με αποτελεσματικότητα, αλλά και να αποφεύγει τις συμπληγάδες που ξεπροβάλλουν αναπάντεχα στη ρότα του ταξιδιού. Μου έκανε εντύπωση, σπάνια το συναντάει κανείς το ήθος, να έρχεται ένας νεότερός του υπουργός και να πηγαίνει εκεί, να είναι αυτό που λέμε, έχει βαθύτατο δημοκρατικό ήθος και σε αναγκάζει να σέβεσαι κάθε κίνησή του.

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ.Κορούλη, ως Διευθυντή των Γραμμάτων. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Στέφανο τον Βασιλόπουλο, τον Γραμματέα της Ομοσπονδίας, τον Γιώργο Βαμβαλή τον γνωστό αυτό καταξιωμένο εκδότη, τον Γιώργο τον Ντουντούμη, τον Βασίλη Χατζηιακώβου, Προέδρους τότε του ΣΕΒΑ και ΣΕΚ, την Αννη Ραγιά και τους επιστήμονες ειδικούς που μας στήριξαν, την Ελλη την Παγκάλου που έχει το αισθητικό μέρος στους καταλόγους και μια σειρά πράγματα, το Δημήτρη Αρμάο, τον αρχιτέκτοντα Αρίων Αρκομάνη, τον Βαγγέλη τον Κάσο και τον Τάσο Δωρή και όλους που βοήθησαν, ακόμα και το προσωπικό της Ομοσπονδίας που ξενύχτησε, χθες βράδυ φύγανε 3:30 η ώρα από τα γραφεία.

Εδώ και δύο χρόνια φάνηκαν τα πρώτα δείγματα της δουλειάς μας, το '99 αρχικά και το 2000 ακόμα περισσότερο. Η παρουσία της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εκδοτών - Βιβλιοπωλών στην Εκθεση της Φρανκφούρτης αναβαθμίστηκε αισθητά σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές.
Οι Ελληνες εκδότες και συγγραφείς ήρθαν σε επαφή με ξένους εκδότες. Τα έντυπα άρχισαν να γράφουν για την Ελλάδα. Αρχισε να ξυπνάει ο κοιμούμενος μηχανισμός του ελληνικού βιβλίου. Φέτος, λοιπόν, η Πανελλήνια Ομοσπονδία Εκδοτών και Βιβλιοπωλών πηγαίνει στην Φρανκφούρτη για άλλη μία φορά, έχοντας όπως κάθε χρόνο την ευθύνη για το εθνικό περίπτερο, που στεγάζεται σε 500 τετραγωνικά.

Εκεί θα υπάρχουν περίπου άλλα 600 των Ελλήνων εκδοτών. Θα είναι περίπου 87 Ελληνες εκδότες και ιδρύματα. Θα έχει περίπου 850 νέα βιβλία που προτείνουν οι εκδότες. Εκτός από τα εκτιθέμενα βιβλία η Ομοσπονδία μας θα έχει έναν κατάλογο εκδοτών, managers, ατζέντηδων δηλαδή, θα έχει 7 καταλόγους θεματικούς, θα έχει κάτι που θα σταθείτε πολύ και θα σας αρέσει, είναι κάτι που θα συζητηθεί πολύ, ένα CD που αφορά τους ποιητές από το '45 -που έγραψαν και δημοσίευσαν- μέχρι το 2000.

Και θέλω να πω γι' αυτό, ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό και επειδή η ποίηση συνήθως δεν έχει τις ίδιες πωλήσεις που έχουν άλλα είδη του λόγου, ότι εκεί θα υπάρχει το σύνολο, το αρχειακό υλικό με μουσική, με εργογραφία, εργοκριτική, οι ίδιοι οι δημιουργοί μας θα μιλήσουν για το έργο τους, θα προβάλλεται η αγγλική μετάφραση, καθώς και η ελληνική, για ένα έργο δηλαδή που πέρα από την Φρανκφούρτη θα είναι μιας μακράς πνοής και πιστεύω ότι θα φτάσει και στον Απόδημο Ελληνισμό και ιδιαίτερα στις Παρευξείνιες, στην Αυστραλία και αλλού και θα είναι και ένα εργαλείο εάν το βγάλουμε αργότερα στα ελληνικά να διδαχθούν οι νεοέλληνες συγγραφείς στα σχολεία μας από τους εκπαιδευτικούς.

Το θεωρώ πολύ σημαντικό έργο και εδώ πρέπει να σταθούμε πολύ στην ομάδα του Βαγγέλη του Κάσου με την κα Ψαρέλη και όλα τα παιδιά που δούλεψαν και τον Δημήτρη τον Αρμάο.

Επίσης πρέπει να ξέρετε ότι στη Φρανκφούρτη θα έχουμε ένα ειδικό γραφείο Ατζέντηδων, έχουν δηλώσει συμμετοχή, θα στέκονται εκεί και θα επικοινωνούν, αυτοί δηλαδή κλείνουν τα δικαιώματα, με τους ξένους εκδότες.

Φέτος λοιπόν είναι η πιο μεγάλη ευκαιρία να τονίσουμε με τη μεγαλύτερη δυνατή έμφαση, ότι η Φρανκφούρτη, το ταξίδι μας αυτό, μόνο εάν λογιστεί σαν απαρχή, σαν αφετηρία, σαν εφαλτήριο για το μέλλον, μπορεί να αποδώσει καρπούς. Δεν πρέπει να εγκαταλείψουμε τώρα τις προσπάθειές μας για τη γνωριμία του διεθνούς κοινού με το ελληνικό βιβλίο. Δεν πρέπει να αφήσουμε χωρίς ισχυρή υποστήριξη στη μοίρα τους, όπως λένε, όσα βιβλία τύχει να μεταφραστούν σε κάποια ξένη γλώσσα. Δεν μας επιτρέπεται να αμβλύνουμε την εκστρατεία μας, αλλά τουναντίον να πιστέψουμε όλοι, ότι τώρα ακριβώς είναι η αρχή.

Αυτό το ταξίδι δεν είναι ένα ταξίδι τουρισμού. Γιατί η Ελλάδα πηγαίνει στην Φρανκφούρτη επειδή έχει ακριβώς λόγο και άποψη. Είναι παρούσα να προτείνει. Οι νέοι δρόμοι για την Ιθάκη, μία πρόταση με ελληνική καρδιά και παγκόσμιο βλέμμα πρέπει να συνεχίσει να απευθύνεται στους ανθρώπους της γης, σε όλους τους λαούς.

Το μεγάλο της μήνυμα: Να μπουν στο πλαίσιο το βιβλίο του Οδυσσέα και να ξεκινήσουν από την αρχή για την Ιθάκη, να τολμήσουν νέα ταξίδια και να αναζητήσουν καινούργιους δρόμους και νέες περιπέτειες.

Η πολυπόθητη πατρίδα όλων των ανθρώπων είναι μία και κοινή. Είναι ο άνθρωπος και η ευτυχία μας μονάχα με την επιστροφή μας εκεί μπορεί να επιτευχθεί. Στο κατώφλι μιας νέας χιλιετίας έπειτα από πολέμους παγκόσμιους, φυλετικούς, επεκτατικούς, εμφύλιους, μπροστά σε έναν ακόμα πόλεμο που έρχεται πιο απειλητικός ίσως από τους προηγούμενους, η Ελλάδα έρχεται ξανά στο προσκήνιο για να θυμίσει στον κόσμο τον προαιώνιο προορισμό του και για να μας καλέσει να τον ακολουθήσουμε.

Ας ακούσουμε, λοιπόν, τη φωνή της και ας βάλουμε μοναδικό μας στόχο τον άνθρωπο. Ας μην φοβηθούμε να τον ανακαλύψουμε ξανά, τούτη τη φορά μάλιστα μέσα από νέους δρόμους. Ας έχουν τα ταξίδια μας μόνο αυτή τη ρότα και ας θέσουμε σ' αυτή και μόνο την αποστολή κάθε καινούργια γνώση και όλη μας την πείρα.

Η πατρίδα μας είναι πάντα εκεί και η προσπάθειά μας άξια και ο νόστος γλυκός. Και ποιος γνωρίζει καλύτερο σκαρί από το ταξίδι αυτό, από το βιβλίο; Σας ευχαριστώ.


ΧΡ.ΛΑΖΟΣ:
Κύριε Υπουργέ, κυρίες και κύριοι θα είμαι εξαιρετικά σύντομος. Μιλάμε πολλοί για την Ιθάκη αλλά εμένα η εκδήλωση αυτή μου θυμίζει και την αναχώρηση της Αργοναυτικής Εκστρατείας, όταν όλοι οι ήρωες του βιβλίου θέλουν πράγματι να βγουν από τα στενά πλαίσια.

Είπε ο Πρόεδρος της Ομοσπονδίας Εκδοτών Βιβλιοπωλών μια φράση που θα ήθελα να τη σχολιάσω σύντομα: "Δεν πιστεύαμε ότι θα άλλαζε σε μια στιγμή το κλίμα". Νομίζω ότι μία από τις πρώτες επιτυχίες της Ιθάκης είναι αυτό που είπε μόλις προηγουμένως. Στη συνείδηση των εκδοτών, στη συνείδηση των συγγραφέων, στα όργανα της Πολιτείας μια εμπειρία που δεν υπήρχε, όχι μόνο έχει αναπτυχθεί όπως βλέπετε και όπως αναλύθηκε από όλους, αλλά έχει επίσης εξασφαλίσει τουλάχιστον μια επιτυχία σημαντική ήδη και προδιαγράφει την επιτυχία των εκδηλώσεων στη Φρανκφούρτη.

Για πρώτη φορά κυκλοφορούν στη Γερμανία 40 βιβλία, 32 καινούριες εκδόσεις, 8 επανεκδόσεις. Υπάρχει μια κρίσιμη μάζα. Πολλά ελληνικά βιβλία έχουν εκδοθεί από μεγάλους γερμανικούς οίκους. Το κοινό ήδη μέσω των εκδηλώσεων που διοργανώνονται καθ΄ όλη τη διάρκεια του 2001 και η προσπάθεια έχει αρχίσει από το 2000 ήδη, έχει αρχίσει να πυκνώνει τις εκδηλώσεις που οργανώνουμε και να δείχνει ένα όλο και πιο θετικό ενδιαφέρον.

Στα γερμανικά ΜΜΕ έχει συσσωρευτεί πλέον μια θετική εικόνα της Ελλάδας. Τα βιβλία που κυκλοφόρησαν από τον Ιούνιο - Μάιο έχουν αρχίσει ήδη να εισπράττουν εγκωμιαστικές κριτικές. Δεν θ' αναφερθώ σε παραδείγματα, όμως όλα αυτά δείχνουν ότι πάμε στη Φρανκφούρτη με τις καλύτερες δυνατές προϋποθέσεις.

Είμαι πεπεισμένος ότι οι εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια της έκθεσης θα έχουν μεγάλη επιτυχία. Εκείνο που μπορώ να διαβεβαιώσω είναι ότι το ΕΚΕΒΙ σε συνεργασία με τους Ελληνες εκδότες, με τους Γερμανούς εκδότες, με τους φορείς τους πολιτιστικούς με τους οποίους έχουμε έρθει σε επαφή και σε σχέση συνεργασίας, θα συνεχίσουμε μετά την έκθεση της Φρανκφούρτης, καθ' όλη τη διάρκεια του εξαμήνου μετά τη Φρανκφούρτη, μέχρι τον Απρίλιο του 2002.

Η προσπάθεια που αρχίζει με το κορυφαίο αυτό γεγονός, δεν πρόκειται να σταματήσει. Θα είναι μακρόπνοη και θα έχει σαν στόχο να δώσει στο ελληνικό βιβλίο τη θέση που του αξίζει στην ευρωπαϊκή αγορά.

Κλείνω ευχαριστώντας κι εγώ με τη σειρά μου όλες τους συνεργάτες και τους συντελεστές της Φρανκφούρτης και παράλληλα όλους τους συναδέλφους συνεργάτες του ΕΚΕΒΙ που πράγματι τον τελευταίο χρόνο δούλεψαν με κέφι, με ρυθμό, με αποτελεσματικότητα και με αυταπάρνηση για να έχουμε σήμερα τη χαρά να σας δείχνουμε όλη την οργανωτική προετοιμασία και ελπίζω μετά τη Φρανκφούρτη να κάνουμε από κοινού τον θετικό απολογισμό. Σας ευχαριστώ.


ΕΥ.ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ:
Εγώ ευχαριστώ για την υπομονή σας. Υπάρχει κάποιος από τις κυρίες ή τους κυρίους εκπροσώπους του Τύπου που θέλει να ρωτήσει κάτι; Γιατί βασικά γι' αυτούς είναι η σημερινή εκδήλωση παρουσίασης. Υπάρχει κάποια δημοσιογραφική ερώτηση; Παρακαλώ.


ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: Ακούστηκε ότι υπάρχει περίπτωση να επισκεφθεί την έκθεση ο Αρχιεπίσκοπος.

ΕΥ.ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Στην επίσημη τελετή των εγκαινίων την Ελλάδα θα εκπροσωπήσει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, συνοδευόμενος από τον καθ' ύλην αρμόδιο Υπουργό. Η έκθεση είναι δημόσια, είναι διεθνής, είναι χαρά για την Τιμώμενη Χώρα να την επισκεφθούν όσο γίνεται περισσότεροι Ελληνες και όσο γίνεται πιο επώνυμοι Ελληνες. Αλλά μας ενδιαφέρει βέβαια και η επίσκεψη των ξένων, οι οποίοι θα προσελκυστούν από τα ελληνικά βιβλία.

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: Ο Υπουργός θα έχει το χρόνο είτε από το Συνέδριο, είτε από διάφορες ασχολίες να παρακολουθήσει όλες τις εκδηλώσεις;
ΕΥ.ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Όχι όλες δυστυχώς. Όπως ξέρετε ήταν και επιθυμία του Πρωθυπουργού να είναι στη Φρανκφούρτη, δυστυχώς λόγω της συγκυρίας δεν θα τον έχουμε μαζί μας, μαζί με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας γιατί θα είναι ο Γερμανός Καγκελάριος.
Εγώ θα είμαι εκεί την Τρίτη και την Τετάρτη και πρέπει να σας πω ότι τις εκδηλώσεις τις έχω ζήσει ήδη γιατί έχουμε ασχοληθεί τόσο πολύ με τις οργανωτικές λεπτομέρειες κάθε μιας εκδήλωσης, που είναι σαν την έχω παρακολουθήσει.
Κάναμε μια παράλειψη, να την αποκαταστήσω εγώ πριν κάνετε την ερώτηση. Μας επεσήμανε ο κ.Σκούρτης μπαίνοντας -κι έχει δίκιο- ότι μεταξύ των Ελλήνων συγγραφέων που μετέχουν στη Φρανκφούρτη, περιλαμβάνονται φυσικά και θεατρικοί συγγραφείς, έχουν και ειδικό περίπτερο.
Ηθελα όμως εγώ να πω κάτι το οποίο δεν είναι ευρέως γνωστό. Το ΥΠ.ΠΟ. έχει προκηρύξει μετά από μία συζήτηση που είχα πριν από χρόνια με τον Ιάκωβο Καμπανέλη ο οποίος με έπεισε σχετικά ότι είναι απολύτως αναγκαίο να γίνει αυτό, έχε προκηρύξει τα προγράμματα μετάφρασης ελληνικών θεατρικών έργων, σε ξένες γλώσσες. Μετάφρασής τους ως κειμένων, προκειμένου να είναι προσιτά στους εισηγητές του δραματολογίου και προκειμένου να κυκλοφορήσουν και με τη μορφή αυτή.
Είναι μια ευκαιρία να κάνω αυτή την ανακοίνωση σ' ένα κοινό που μπορεί να περιέχει κάποιους ενδιαφερόμενους μέσα για το πρόγραμμα αυτό. Χρηματοδοτούμε μεταφράσεις σε ξένες γλώσσες νεοελληνικών θεατρικών έργων. Αυτό, θα ήθελα να το ανακοινώσω με την ευκαιρία αυτή.

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: Ισως λίγο εκτός θέματος αν μου επιτρέπετε, επειδή αναφέρθηκε στο σημερινό Τύπο. Η Οργανωτική Επιτροπή του 2004 πρότεινε στην Αγιορείτικη Κοινότητα μια έκθεση των κειμηλίων με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Αν το έχετε υπόψη σας και αν πρόκειται να γίνει.
ΕΥ.ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Τώρα πρέπει να σας πω ότι όντως μεταξύ των ωραίων αυτών φυλλαδίων που έχουν κυκλοφορήσει, υπάρχει κι ένα στο οποίο κυριαρχούν τα θέματα της βυζαντινής κατά βάση και μεταβυζαντινής ιστορίας, αλλά που μια που με ρωτάτε να απαντήσω.
Το πρόγραμμα της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας ανακοινώθηκε την προηγούμενη εβδομάδα από τον κ.Καράρ τον Γενικό Διευθυντή της ΔΟΕ και εμένα. Η μεγάλη έκθεση που κυριαρχεί το 2004 είναι η έκθεση για το ανθρώπινο σώμα, το συντονισμό της οποίας έχει η κα Λαμπράκη-Πλάκα, μια έκθεση διαχρονική, που θέλουμε να καλύψει όλες τις περιόδους, όλες τις εικαστικές εκδοχές και όλους τους χώρους της Αθήνας, τα Μουσεία μας, τους εκθεσιακούς χώρους και υπαίθριους χώρους.
Η έκθεση των Θησαυρών του Αγίου Ορους ήταν το μεγάλο γεγονός της Θεσσαλονίκης της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης το 1997. Δεν νομίζω ότι μια επανάληψη θα έχει την πρωτοτυπία εκείνη που απαιτεί το πολιτιστικό πρόγραμμα του 2004.
Επίσης είχαμε τη μεγάλη ευτυχία να έχουμε τότε κενούς τους εκθεσιακούς χώρους του λαμπρού Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης. Ανάλογοι χώροι πρόσφοροι οι οποίοι να ανταποκρίνονται στην ποιότητα και τη φύση των εκθεμάτων, δεν θα υπάρχουν στην Αθήνα το 2004.
Νομίζω ότι κάναμε μια πολύ μεγάλη προσπάθεια τα χρόνια αυτά, με τα κονδύλια του Γ' ΚΠΣ και με το πρόγραμμα "Αθως" να ενισχύσουμε την πνευματικότητα ουσιαστικά του Αγίου Ορους και της ιεράς κοινότητας. Δεν νομίζω ότι πρέπει να εμπλέκουμε την ιερά κοινότητα, σε πολλές εκθεσιακές δραστηριότητες. Πρέπει να είναι λίγες και πολύ σημαντικές.
Το ΥΠ.ΠΟ. το οποίο είναι αρμόδιο για τα θέματα αυτά και έχει και τον έλεγχο της διακίνησης των θησαυρών, δεν κρίνει ότι πρέπει να προωθηθεί κάτι το οποίο θα ενέπλεκε την Ορθοδοξία με τα προβλήματα της ιστορίας, της ιδεολογίας και ακόμη και της θρησκειολογίας των Ολυμπιακών Αγώνων.
Ας μην ξεχνάμε ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες έχουν μια παγανιστική κατά την άποψη αυτή, καταγωγή. Δεν είναι εύκολα συνδυαζόμενα τα θέματα αυτά. Αρα δεν προσφέρεται το 2004 για μια έκθεση των θησαυρών του Αγίου Ορους και αυτό δεν εντάσσεται στην πολιτική των υπηρεσιών μας και στην πολιτική της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας.
Θα αναδείξουμε όμως τους θησαυρούς του Αγίου Ορους κατά χώρα με το τεράστιο αυτό πρόγραμμα το οποίο προωθεί η Κυβέρνηση και βεβαίως θα ενθαρρύνουμε λελογισμένα εξαγωγές κειμηλίων για πολύ μεγάλες εκθέσεις στο εξωτερικό και ιδίως εκεί όπου υπάρχει τώρα ιδιαίτερος λόγος να είμαστε παρόντες, δηλαδή κυρίως στην Αμερική, στη Νέα Υόρκη που πρέπει η ελληνική παρουσία να είναι πολύ έντονη καθ' όλη τη διάρκεια της αναστήλωσης και της ανακαίνισης της πόλης μέσα από τις πληγές που της προκάλεσε το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου.

...

ΕΥ.ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την υπομονή σας.