ΝΑΣΟΣ ΒΑΓΕΝΑΣ


Photo: © E.KE.BI, 2001. Τσουμπλέκας

Βιογραφικό Σημείωμα

Ο Νάσος Βαγενάς γεννήθηκε στη Δράμα, μια πόλη της βόρειας Ελλάδας, το 1945. Τελείωσε το δημοτικό σχολείο και τις τρεις πρώτες τάξεις του γυμνασίου εκεί, και το 1960 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε φιλολογία στα Πανεπιστήμια Αθηνών (1963-1968), Ρώμης (1970-1972), Έσσεξ (1972-1973) και Καίμπριτζ, όπου (1974-1978) εκπόνησε διδακτορική διατριβή με θέμα την ποίηση και την ποιητική του Γιώργου Σεφέρη. Από το 1980 ως το 1991 διετέλεσε καθηγητής της Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, και από το 1992 είναι καθηγητής της Θεωρίας και Κριτικής της Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Εκτός από τα οκτώ ποιητικά βιβλία του ο Νάσος Βαγενάς έχει δημοσιεύσει και έξι βιβλία μελετών και δοκιμίων πάνω σε θέματα της λογοτεχνίας και της λογοτεχνικής κριτικής που τον έχουν αναδείξει σε έναν από τους σημαντικότερους σήμερα Έλληνες κριτικούς. Ένα από αυτά Η Ειρωνική Γλώσσα, βραβεύτηκε με το ΚΡΑΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΚΡΙΤΙΚΗΣ το 1995.

Εργογραφία

Ποίηση
Πεδίον του Άρεως, Αθήνα, Διογένης, 1974. Β΄ έκδ. Αθήνα, Γνώση, 1982. Σελ. 40.
Βιογραφία, Αθήνα, Κέδρος, 1978. (Β΄ έκδ. 1980, Γ΄ έκδ. 1999. Σελ. 40 ΙSBN: 960-04-1661-3)
Τα γόνατα της Ρωξάνης, Αθήνα, Κέδρος, 1981, Β΄ έκδ. 1982, Γ΄ έκδ. 1987.Σελ. 48
Περιπλάνηση ενός μη ταξιδιώτη, Αθήνα, Κέδρος, 1986, Β΄ έκδ. 1987. Σελ. 56
Η πτώση του ιπταμένου, Αθήνα, Στιγμή, 1989, Σελ. 64
Βάρβαρες ωδές, Αθήνα, Κέδρος, 1992. Σελ. 48 ISBN: 960-04-0658-8
Η πτώση του ιπτάμενου β΄, Αθήνα, Παρουσία, 1997. Σελ. 24 ISBN: 960-7601-70-Χ
Σκοτεινές μπαλλάντες και άλλα ποιήματα, Αθήνα, Κέδρος, 2001. Σελ. 80 ISBN: 960-04-1913-2

Πεζά

Η συντεχνία, Αθήνα, Κέδρος, 1976. Β΄ έκδ. 1980. Γ΄ έκδ. Αθήνα, Στιγμή, 1987. Σελ. 64

Δοκίμια και Μελέτες

Ο ποιητής και ο χορευτής: Μια εξέταση της ποιητικής και της ποίησης του Σεφέρη, Αθήνα, Κέδρος, 1979. Β΄ έκδ. 1980. Γ΄ έκδ. 1984, Δ΄ έκδ. 1986, Ε΄ έκδ. 1990, ΣΤ΄ έκδ. 1991, Ζ΄ έκδ. 1996. Σελ. 348 ΙSBN: 960-04-0288-4.

Ο λαβύρινθος της σιωπής: Δοκίμιο για την ποίηση, Aθήνα , Κέδρος, 1982. Β΄ έκδ. 1988. Σελ. 56.

Η εσθήτα της θέας: Σημειώσεις για τη ποίηση και την κριτική. Αθήνα, Στιγμή, 1988. Σελ. 256.

Ποίηση και μετάφραση, Αθήνα, Στιγμή 1989. Σελ. 144.

Κρατικό βραβείο Κριτικής 1995
Η ειρωνική γλώσσα: Κριτικές μελέτες για την νεοελληνική γραμματεία, Αθήνα, Στιγμή, 1994. Β΄ έκδ. 1998. Σελ. 384.

Σημειώσεις από το τέλος του αιώνα, Αθήνα Κέδρος, 1999. Σελ. 360 ISBN: 960-04-1611-7

ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ

Στα Αγγλικά:

Βiography [tr. by]: Richard Burns. Cambridge, Lobby Press, 1978. 48pp. ISBN: 0-906547-11-3

Biography and other poems [tr.by]: John Stathatos. London, Oxus Press. 1979. 32pp.

Στα Γερμανικά:

Wanderung eines Nicht-Reisenden. [tr.by]: Alexandra Rassidakis. Koln, Romiosini, 1997. 166pp. ISBN: 3-929889-22-6

Στα Ιταλικά

Vagabondaggi di un non viaggiatore. [tr.by]: Caterina Carpinato. Milano, Crocetti Editore, 1997. Σελ. 96

Στα Ολλανδικά:

Biografie en andere gedichten. [tr.by]: Marko Fondse και Hero
Hokwerda. Amsterdam, Her Griekse Eiland, 1990. 192pp. ISBN: 90-72811-02-X

Barbaarse Oden. [ty.by]: Marko Fondse και Hero Hokwerda. Groningen, Styx Publications, 1997. 64pp. ISBN: 90-5693-016-8

Στα Ρουμάνικα:

Ratacirile unui necalator. [tr.by]: Victor Ivanovici. Bucuresti, Editura Seara, 1998. 64 pp. ISBN: 973-9092-14-4

Ode Barbare [tr.by]: Valeriu Mardare. Bucuresti, Editura Omonia, 2001. 80pp. ISBN: 973-99304-5-X

Στα Σέρβικα

Bapeapcke ode. Pecme u eceju [tr.by]: Ivan Cadjanski και Ksenija Maricki
Gadjanski. Beograd, Rad, 2001

O Ποιητής Νάσος Βαγενάς

Η πυκνή παρουσία του Νάσου Βαγενά στο χώρο της ελληνικής λογοτεχνίας και κριτικής, από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 έως σήμερα, ανεξάρτητα από τις ποικίλες όψεις με τις οποίες εκδηλώνεται (ποίηση, δοκίμια για την ποίηση, φιλολογικά δοκίμια και μελέτες), κατά βάθος επικεντρώνεται στην ποίηση. Η συστηματική συμπόρευση της ποίησης του Βαγενά με τη θεωρητική υποστήριξή της καταδεικνύεται από το γεγονός ότι τα δοκιμιακά κείμενά του αφενός υιοθετούν μέσα της ποιητικής γραφής, αφετέρου αποτελούν μια επιμελημένη μεταγραφή της ποιητικής εμπειρίας σε θεωρητικό λόγο. Η πλούσια σχέση με την ελληνική και ξένη ποιητική παράδοση, η αναζήτηση των ρυθμικών δυνατοτήτων διαφόρων μορφών, ιδίως της ομοιοκαταληξίας, μέσα στο μετρικό περιβάλλον του ελεύθερου στίχου, και η ανίχνευση των δημιουργικών ορίων της ποιητικής μετάφρασης, με την ενσωμάτωση μεταφρασμένων ποιημάτων στα ποιητικά βιβλία του Βαγενά, φανερώνουν τον ουσιαστικά λόγιο χαρακτήρα της ποίησής του.
Τα δύο πρώτα ποιητικά βιβλία του Βαγενά, Πεδίον Άρεως (1974) και Βιογραφία (1978), καταγράφουν μια οδυνηρή καθημερινότητα κοινωνικής διάψευσης. Εκμεταλλευόμενα τις πιο κοινόχρηστες περιοχές της γλώσσας, μεταδίδουν το μήνυμα της προδομένης και έκπτωτης πατρίδας. Από την άποψη αυτή εντάσσονται στην τάση της νεανικής ποίησης στη δεκαετία του 1970 να ασκήσει κοινωνική κριτική.
Από το επόμενο, τρίτο βιβλίο, Τα γόνατα της Ρωξάνης (1981), σχηματίζεται η προσωπική ποιητική περιοχή του Βαγενά, μέσα στην οποία ο ποιητής κινείται έως σήμερα. Θεματικά επίκεντρα της περιοχής αυτής είναι ο έρωτας, ο θάνατος κι η αναπόδραστη σχέση τους, έτσι ώστε ο πρώτος να βιώνεται ως μια τελετουργία για την προετοιμασία και έλευση του δεύτερου ή, ενίοτε, για την υπέρβασή του. Τα ποιήματα του Βαγενά εκκινούν από την καθημερινότητα, τροφοδοτούνται από τις ταπεινές όψεις και τις αλόγιστες χειρονομίες της, για να αναχθούν όμως σε ένα άλλο επίπεδο, όπου ο φθαρτός κόσμος θεάται μέσα από το φαντασμαγορικό πρίσμα της ποιητικής αίσθησης, που διανοίγει στο έκπληκτο βλέμμα του υποψιασμένου παρατηρητή την ανείδωτη όψη ενός αρμονικού και ιδανικού κόσμου. Αν η σχέση του ποιητή με ό,τι τον περιβάλλει στιγματίζεται από ένα αίσθημα δυσαρμονίας με την πραγματικότητα, απώτερη κατάληξη της δημιουργικής πράξης του είναι η εξάλειψη της δυσαρμονίας. Η ποίηση του Βαγενά προβάλλει την εικόνα ενός έκπτωτου στην αναιτιότητά του και ανύποπτου κόσμου, για να ανακαλέσει αίφνης το βάθος και ν' ανασύρει στην επιφάνεια την υποφώσκουσα αρμονία. Στο βάθος λοιπόν λειτουργεί ένας κανόνας αναγωγής, μυητικής εισόδου του αναγνώστη στο σπάνιο και το ανεκτίμητο, που δεν είναι παρά η σκοτεινή πλευρά του οικείου και του ασήμαντου.
Κύρια στοιχεία του εκφραστικού κώδικα του Βαγενά είναι η πολύπλευρη εκμετάλλευση της γλώσσας, η εικονογραφική ελευθερία και η αντικειμενική ανάδειξη της ατομικής συγκίνησης. Το ερωτικό συναίσθημα και βίωμα, η εξύμνηση της γυναικείας ομορφιάς, η κατάδειξη της φθοράς που επιφέρει ο χρόνος, η επαφή με τη φύση αντιμετωπίζονται με μια "ψυχρή" γραφή, προκειμένου να αποφευχθεί ο κίνδυνος του συναισθηματισμού. Ο ιδανισμός στα θέματα (με την έννοια της αναζήτησης του ωραίου, μέσω της χρήσης θεματικών μοτίβων όπως "λουλούδια", "σελήνη", "πουλιά", "άστρα", "κιθάρες", "άγγελος", κ.α.) συνδυάζεται, κατ' αντίθεση, με τη χρήση μιας διανοητικής γλώσσας, έντονες εκδηλώσεις της οποίας είναι εκφράσεις του δοκιμιακού λόγου. Στη σύνθεση των ποιημάτων συγκεράζεται η μικροσκοπική ματιά που καταγράφει στις λεπτομέρειές τους καθημερινά αντικείμενα και πράξεις και η μακροσκοπική όραση που συλλαμβάνει, μέσα από αισθητηριακές αφορμές, κυρίως μέσα από τον έρωτα, έννοιες αφηρημένες όπως ο θάνατος, η μοίρα και ο χρόνος. Αυτή η μετάβαση από έναν άμεσα βιωμένο φθαρτό κόσμο στο σύμπαν "του ουσιώδους και του διηνεκούς" (σύμφωνα με διατύπωση του Βαγενά), δεν αποτελεί απότομη ρήξη, αλλά δημιουργικό βήμα. Πρόκειται για μετάβαση απόλυτα σύμφυτη με την εσωτερική δικτύωση και τη μυητική λειτουργία της ποίησης του Βαγενά.

Ευρυπίδης Γαραντούδης
Επίκουρος καθηγητής
Παν/μιο Κρήτης

Τι έγραψε ο Τύπος για τα βιβλία του
ΝΑΣΟΥ ΒΑΓΕΝΑ
(αποσπάσματα από κριτικές)

…Vajenas' Dichtung kennt keine dramatischen Hohepunkte und pathetischen Tone, es finden sich in ihr weder lyrische Gefuhlsergusse noch provokative Sprachschopfungen. Jedes Gedicht ist vielmehr ein Ort, um einen Einfall, eine Idee zu entfalten, mit ihnen zu spielen, sie zu wenden und weiterzuspinnen. Der bewuβte, genaue Umgang mit der Alltagssprache, die auf poetisches Vokabular oder komplexe Wortstellung verzichtet, konnte den deutscen Leser an die Schreibweise von Erich Fried erinnern. Diese Schlichtheit der Sprache fugt sich in ein allgemeines Bestreben nach Profanisierung der Dichtung, im Zuge dessen poetische Motive aufgegriffen und anschlieβend durchbrochen werden, wie es in dem programmatischen Gedicht "Ode an dem Mond" der Fall ist: neben der "samtenen Hymne der Dichter" verspricht das dichterische Ich dem Mondlicht Benzin und Briefmarken. Diese ironisch gebrochene Art ist die einzige Moglichkeit, um das "Licht des Mondes" wiederzufinden und "den roten Busen des Fruhlings" zu beruhren. Dem traditionellen lyrischen Sprachgebrauch wird bei Vajenas Bildlichkeit und Stofflichkeit entgegengesetzt: die Blatter krachen herunter, der Himmel zerbroselt. Auffallig ist der extensive Gebrauch von Farben, die immer mehr Raum einnehmen, zu Objekten werden und sich oft in den Vordergrund drangen, bis sie das Thema sind: "Das Grau. Das Grun. Das Gelb. Das Orange. / Das Rot mit Schattierungen. Das Rot unter Schattierungen./ Das Braun. Darunter das Schwarz. (Ein tiefes Schwarz)"…

Από το βιβλίο: Nassos Vajenas,
Wanderung eines Nicht - Reisenden.
εκδ. Romiosini, Koln, 1997

Βιογραφία, Αθήνα, Κέδρος, 1978. Σελ. 40. ISBN: 960-04-1661-3

… Η μέθοδος του Βαγενά είναι κοφτές εικόνες φαινομενικά ασύνδετες, αλλά που κλεισμένες σ' ένα στέρεο και στενό περίγραμμα, εξαναγκάζονται να συγκλίνουν προς μια ομοιογενή ποιητική διάθεση ή προς ένα αντίστοιχο νόημα. Το νόημα τείνει προς την εντυπωσιακή εμφάνιση, αστραπιαία πάντα, μιας σύγχρονης ρεαλιστικής πραγματικότητας που συγγενεύει με την "απομυθοποίηση". Μα η απομυθοποίηση, εκτός του ότι έγινε ένα είδος "πανάκειας ηθικών καταστροφών", δεν είναι παρά μια αφελώς ρομαντική φάση προς την άγονη άρνηση. Γιατί με την άρνηση δεν μπορείς να γνωρίσεις τίποτε, μια που καταργείς κάθε προϋπόθεση γνώσης.
Μα ο Βαγενάς, διδαγμένος από τον Σεφέρη, δεν αρνιέται. Ανιχνεύει γνωστικά αυτή την καινούρια πραγματικότητα, που σε τελευταία ανάλυση, δεν είναι δυνατό να διαχωριστεί από την ατομική του ποιητική πραγματικότητα. Κι η ατομική του ποιητική, διαθέτει νεύρο και λιτότητα, αλλά και ηρακλείτιο μάτι που συγκομίζει υποβλητική απαισιοδοξία: "Γιατί μακρύτερα; Αφού κανείς θα ξαναϊδεί τα ίδια τοπία."

Ανδρέας Καραντώνης
Κριτικός λογοτεχνίας
Περιοδ. ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ Νο 108, 1980

Το γόνατο της Ρωξάνης, Αθήνα, Κέδρος, 1981. Σελ. 48

Αυτό που από μια πρώτη ματιά φαίνεται ότι ολοκλήρωσε ο Ν. Βαγενάς στα Γόνατα της Ρωξάνης είναι η δημιουργία μιας άκρως συνεκτικής, ποίησης. Επιβεβαιώνοντας μια ήδη από το παρελθόν διατυπωμένη πρότασή του για τη συγκινησιακή χρήση της γλώσσας, έρχεται να δει τώρα στην πράξη (και από αυτή την άποψη είναι ολοφάνερη η προσπάθειά του να φτάσει σε μια κατά τον δυνατόν πιο αποκαθαρμένη ποιητική εικόνα) σε πιο βαθμό μπορούν να αποδοθούν ποιητικά οι συναισθηματικές και οι αισθησιακές καταστάσεις που έχει περάσει ο άνθρωπος και που τις χρησιμοποιεί τώρα ως εναύσματα στις περιηγήσεις της μνήμης φαντασίας του…

Αλέξης Ζήρας
Κριτικός λογοτεχνίας
από το βιβλίο ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΚΑ εκδ. Ρόπτρον 1989

Για τον Βαγενά η έρις την οποία κάθε άνθρωπος αναπτύσσει με το είναι του είναι ένα πρόβλημα του χρόνου, όμως οι στίχοι του αναδίδουν μια παγανιστική επιθυμία υπέρβασης του χρόνου. Η αναζήτηση ενός αισθήματος θρησκευτικότητας ασφαλώς θα υπονόμευε αυτήν την ποίηση. Για τον ποιητή η ύπαρξη, "δώρο" θνητό, δεν είναι μια αναπότρεπτη πραγματικότητα, αλλά ένα μυστήριο προς εξιχνίαση. Η εξερεύνηση όμως αυτού του μυστηρίου δεν πραγματοποιείται μέσα από μεταφυσικές αναζητήσεις ή θρησκευτικές ψευδαισθήσεις αλλά γεννιέται και διεξάγεται μέσα από την ακριβή παρατήρηση των πλέον συνηθισμένων και κοινότοπων πράξεων και λέξεων. Θάνατος και χρόνος είναι το ίδιο πράγμα. Ο ίδιος ο χρόνος συχνά ταυτίζεται με τον θάνατο και η ζωή γίνεται μια καθημερινή εμπειρία θανάτου. Ο θάνατος είναι ο τελετάρχης της επικείμενης κηδείας μας. Η ζωτικότητα του έρωτα είναι μια ψευδαίσθηση της στιγμής: το αίτημα της αιωνιότητας μπορούμε να το εμπιστευθούμε στην ποίηση, που έχει την ικανότητα να εκμηδενίζει τον χρόνο.

Caterina Carpinato
Nasos Vaghenas,
Vagabondaggi di un non viaggiatore,
a cura di Caterina
Carpinato, Crocetti Editore, Milano 1997

Bάρβαρες ωδές, Αθήνα, Κέδρος, 1992. Σελ. 48
ISBN: 960-04-0658-8

…Θα έλεγε κανείς ότι ο Ν.Β. στις Βάρβαρες Ωδές βρίσκει ένα τρόπο να "εξορίσει" τα συναισθήματα και ν' αφήσει μόνο τις εικόνες, το περίγραμμά τους…
ΜΕ ΤΙΣ ΒΑΡΒΑΡΕΣ ΩΔΕΣ ο Βαγενάς αποδεικνύει ότι είναι ένας ανήσυχος δημιουργός. Έχοντας κατακτήσει από νωρίς, από την δεύτερη ποιητική του συλλογή, την Βιογραφία, μιάν εκφραστική ωριμότητα, δεν αισθάνεται την ανάγκη να επαναπαυτεί και να αρκεστεί στην είσπραξη των τόκων από τα κεκτημένα. Ανοίγεται σε βαθύτερα νερά, ριψοκινδυνεύει. Στις Βάρβαρες Ωδές αρχίζει μια κριτική ομιλία με τον Κάλβο - και μέσω αυτού με μια αναγνωρίσιμη παράδοση - που δεν τελειώνει (άρα οι λογαριασμοί είναι ανοιχτοί). Το κέρδος όμως είναι φανερό. Τόσο για τον ίδιο όσο και για την ποίηση.

Νίκος Λάζαρης
Περιοδικό ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ, Νο 18, Ιούνιος 1993

Βάρβαρες ωδές

…Η ιδέα του Ν.Β. να ψάλει με τις Ωδές του την αναπότρεπτη φθορά μέσα από τη λατρεία και τον άκαρπο έρωτά του προς τη διπρόσωπη γυναικεία μορφή του κοσμικού και του γήινου συστήματος καταξιώνει αυτή τη φιλόδοξη σύνθεση και δίνει στον λόγο του και χάρη και νόημα ανώτερο από το πρωτογενές υλικό του. Πέρα από αυτό το γεγονός, οι "Βάρβαρες Ωδές" συνειδητά αναθερμαίνουν μιαν αναγνωρίσιμη ποιητική παράδοση και από αυτήν την άποψη βάζουν ορισμένα πράγματα στη θέση τους. Για το καλό του ίδιου το ποιητή αλλά και της νεοελληνικής ποιήσεως.

Γιώργης Γιατρομανωλάκης
Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
Εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 24-1-1993

Βάρβαρες Ωδές

Την ποίηση του Βαγενά, ιδιαίτερα τις Βάρβαρες ωδές μπορεί κανείς εξίσου να τις διαβάσει ως απόπειρα συμφιλίωσης με το θάνατο: με την αδυσώπητη πραγματικότητα του χρόνου και της φθοράς που συνεπάγεται αυτός για τα σώματα, και με το θάνατο στον οποίο καταλήγουν όλα -"σκέφτομαι σημαίνει σκέφτομαι τον θάνατο" - και με το τίποτα στο οποίο ανήκουν και επιστρέφουν τελικά τα πάντα…
Ο ποιητής διαπιστώνει "νηφάλιος" ότι όλα ανήκουν στο θάνατο και στο τίποτα, μια διαπίστωση που αποτελεί αυτομάτως μια συμφιλίωση, ή έστω παραμυθία: αποσύρεται στην έσχατη ασφάλεια του μηδενός, απ' όπου μπορεί ξανά να μπει στον "αγώνα"…
Όπως και στις προηγούμενες συλλογές του, έτσι κι εδώ ψάχνει για ένα "ελάχιστο ποσοστό αθανασίας", το οποίο θα βρίσκεται μέσα σε κάθε θάνατο και σε όλη τη φθορά που μας περικυκλώνει.

Hero Hokwerda
Mεταφραστής
από το βιβλίο Nasos Vagenas, Barbaarse Oden,
μτφρ. Marko Fondse και Η. Hokwerda, Styx Publications
Groningen 1997

Η πτώση του ιπτάμενου β΄, Αθήνα, Παρουσία, 1997.
Σελ. 24 ISBN: 960-7601-70-Χ

…Δεν είναι ίσως δύσκολο να διαπιστώσει κανείς ότι ο Ν. Βαγενάς, από την πρώτη, αλλά καθόλου πρωτόλεια ποιητική συλλογή του (Πεδίον Άρεως, 1974) ως την πρόσφατη ποιητική εργασία του διαγράφει μια ενιαία και συνεπή ποιητική πορεία, στην οποία αφενός συνομιλεί δημιουργικά με την ποιητική παράδοση και αφετέρου τη γονιμοποιεί και την ανατρέπει με τολμηρά μεταμοντερνιστικά ανοίγματα. Η σύζευξη της νεωτερικότητας με την παράδοση και η ταυτόχρονη διάρρηξή τους εντοπίζεται και στην προσωδία αρκετών ποιημάτων του, με την οποία αναπτύσσει μιαν ενδιαφέρουσα και αποτελεσματική συνομίλα με την παραδοσιακή στιχουργία…

Λευτέρης Παπαλεοντίου
Περιοδικό ΑΝΤΙ, Νο 644, 26-9-1997

Η έντεχνη διάσταση ανάμεσα στη συγκίνηση και τη λέξη είναι αισθητή ήδη από τα πρώτα ποιητικά βιβλία του Νάσου Βαγενά (Πεδίον του Άρεως, 1974 και Βιογραφία, 1978) προαναγγέλλοντας εκείνη την απόσταση που όλο και περισσότερο θα μεταφράζεται σε ειρωνεία, μια ειρωνεία που αναδιατάσσει τις αξίες της ζωής και της λογοτεχνίας. Ήδη αυτή τη φάση ο Βαγενάς αποδεικνύει την ικανότητα του να συγχωνεύει την ουσιαστικότητα τη συντεθειμένη από λέξεις που εκφράζουν πράγματα συνηθισμένα ή κοινότοπα με μιαν υπαινικτικότητα μόλις διαφαινόμενη, όμως αποκαλυπτική μεγάλων μυστικών. Η τάση του προς την ουσιώδη επιγραμματικότητα συμφιλιώνεται με την αποσπασματικότητα των πληροφοριών, οι οποίες ωστόσο εκβάλλουν σε μια διατύπωση αποκαλυπτική της αλήθειας. Η συνομιλία του με το λογοτεχνικό παρελθόν (ακόμη και στο παίξιμο του με λογοτεχνικές μορφές όπως εκείνες του σονέτου, του τριολέτου, του χάικου ή της ωδής - ένα βιβλίο του έχει τον τίτλο Βάρβαρες Ωδές, 1992) - διευρύνει το πεδίο των υπαινιγμών εμπλουτίζοντας σημαντικά το πολιτισμικό δίκτυο του επιχειρήματος του. Ταυτόχρονα η έκφραση του Βαγενά κερδίζει σε δραστικότητα με τόνους που βρίσκονται στο μεταίχμιο ανάμεσα στο σοβαρό και το παιγνιώδες, όπως στο ποίημα με τον ιταλικό τίτλο La forza del destino της συλλογής. Η πτώση του ιπτάμενου, β΄ (1997).

Mario Vitti
Storia della letteratura neogreca,
Roma, Carocci Editore, 2001

Σκοτεινές μπαλάντες κ΄ άλλα ποιήματα, Αθήνα, Κέδρος 2001 Σελ. 80.
ISBN: 960-04-1913-2

…Ο Βαγενάς θυμίζει παλιούς μάστορες" εκείνοι είναι εξαιρετικά λιτοί στην αλλαγή των τρόπων και των μέσων τους, κι ωστόσο κάθε έργο τους ξαφνιάζει, καθώς εκτείνει την ποιητική συγκίνηση σε διαφορετική αισθητική βαθμίδα από το προηγούμενο. Ο Βαγενάς αναζητεί μονίμως μια ηθική, που να δικαιώνει τη θέση του σκεπτόμενου ανθρώπου στον κόσμο. Η μικρή καθημερινότητα, οι "μικρές αφηγήσεις", είναι ο τόπος όπου αναζητά αυτή την ηθική. Με τις Σκοτεινές μπαλλάντες η ποίησή του γίνεται πιο μελαγχολική και, ταυτόχρονα, πιο στωική, πιο ειρωνική. Πατώντας γερά πάνω στην άτεγκτη πεζότητα του καθημερινού ως εφαλτήριου της ποίησης, ο Βαγενάς αρθρώνει με την ειρωνική του γλώσσα ένα ποιητικό σύστημα που ταυτίζεται απολύτως με την ηθική του: η μελαγχολία, η στωικότητα και η ειρωνεία σ' αυτόν δεν είναι ποιητικοί τρόποι, είναι μια ηθική στάση εκφρασμένη ως ποίημα…

Άρης Μαραγκόπουλος
Συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. Η ΑΥΓΗ, 19-7-2001

Σκοτεινές μπαλάντες και άλλα ποιήματα

… Όντας σε μόνιμη επαφή (από την εναρκτήρια εμφάνισή του στα γράμματα ως τις ημέρες μας) με τις πολλαπλές διακλαδώσεις του ελληνικού λυρισμού, ο Βαγενάς επιβεβαιώνει και στις Σκοτεινές μπαλάντες τα προγονικά στοιχεία της ταυτότητάς του. Ο λυρισμός του, ωστόσο, αυτός εντάσσεται αμέσως σ' ένα εξαιρετικά εκτεταμένο λογοτεχνικό και φιλολογικό παλίμψηστο, όπου εκείνο το οποίο επανακάμπτει με εντυπωσιακή επιμονή είναι η συναναστροφή με τη μετρική παράδοση.
Εδώ, όμως, χρειάζεται προσοχή. Ο Βαγενάς όχι μόνο δεν μιμείται ξερά την παράδοση, αλλά και αποφεύγει συνειδητά να την ξαναστήσει με τον οποιονδήποτε τρόπο στα πόδια της.
Σκοπός του δεν είναι να μιλήσει με έναν ρυθμό ο οποίος έχει χαθεί έτσι κι αλλιώς ανεπιστρεπτί, αλλά να επινοήσει μια οιονεί αναβίωση του μέτρου και της ομοιοκαταληξίας σ' ένα αμιγώς μεταμοντερνιστικό πλαίσιο, όπου η άτακτη εκφορά του ελεύθερου στίχου ακούγεται κάτω από την πειθαρχημένη εκφώνησή του, επιτρέποντας στον αναγνώστη να καταλάβει και να εννοήσει όπως ο ίδιος νομίζει τα ηχητικά παιχνίδια μιας ποίησης φύσει ανοιχτής και πολυσυλλεκτικής, ικανής να αλλάζει κάθε τόσο την αρμονική της κλίμακα…

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου
Κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 15.7.2001

ΚΑΘΑΡΕΣ ΚΟΥΡΤΙΝΕΣ

Αγάπες που αγαπώ και πάθη που επιτρέπω:
Ένας ζεστός καφές το πρωί.
Το διάβασμα (όσο γίνεται πιο αργά) της εφημερίδας.
Μια βροχή πότε-πότε για να πλένει τα αισθήματα.
Το χώμα στα καινούργια σου τακούνια.
Η θάλασσα το απόγευμα με λίγη συννεφιά.
Γαρίφαλα. Πολλά γαρίφαλα.

Ακόμη:
"Ο άνθρωπος που πηδάει πάνω απ' την πόλη" του Σαγκάλ.
Ν' ανεβαίνω παλιά ξύλινα σκαλοπάτια.
Το χέρι μου στο στήθος σου.
Κάποια ποιήματα του Καβάφη.

Όμως κυρίως το χέρι μου στο στήθος σου.

ΠΡΟΓΕΥΜΑ ΣΤΗ ΧΛΟΗ

Τα περιστέρια ανεβοκατεβαίνουν ένα πράσινο ξεβαμμένο.
Δίπλα το σώμα σου. Τραβώ

φωτογραφίες. Η μηχανή αποτυπώνει το θνητό σου μέρος.

(Στο βάθος η λίμνη. Μια ξύλινη γέφυρα. Οι πάπιες ακίνητες.
Νούφαρα στο νερό).

Αρχίζει να ψιχαλίζει. Η βροχή φέρνει στο φως λησμονημένες
χαραμάδες.

Πιο πέρα μια γυναίκα προσπαθεί να ξεφύγει. Πιασμένη σ'
ένα δίχτυ από ρυτίδες.

EXPLANATIONS OF LOVE

Υπάρχει ένας καιρός που ο έρωτας αρχίζει κι ένας καιρός
που ο έρωτας τελειώνει.

Όπως η μπαταρία σ' ένα τρανζίστορ που του λείπει το κα-
λώδιο για σύνδεση με το ηλεκτρικό.

Υπάρχει το βραχυκύκλωμα δύο σωμάτων

Λέξεις βαθειές. Μεγάλες σα γέφυρες που ενώνουν το ένα μισό μιας πόλης με το άλλο μισό.

Ένα γαλάζιο πουκάμισο που φοράει μια ξανθειά γυναίκα
χαμογελώντας κι από κάτω τίποτα.

Ο θάνατος δεμένος σφιχτά σε μια καρέκλα με μια πετσέτα
στο στόμα και το πρόσωπο στο κενό.

Υπάρχει ο μυστικός λογαριασμός που τον ξοφλάει κανείς
κι εγώ δεν ξέρω έπειτα από πόσα χρόνια.

Ο ιδρώτας στον κρόταφο. Η δροσιά στο δέρμα. Το ζεστό θό-
λωμα στην κόρη του ματιού.

Με βάση όλα αυτά (και μερικά άλλα) θα μπορούσα να πω
τι ακριβώς είναι ο έρωτας.

Δυο ζευγάρια αναποδογυρισμένα παπούτσια. Λίγη αγάπη.
Και το τρίξιμο του κρεβατιού.

Περιπλάνηση ενός μη ταξιδιώτη,
Μετάφραση από τα ελληνικά Αλεξάνδρα Ρασσιδάκη
Εκδόσεις Romiosini Κολωνία 1977

ΘΗΣΕΑΣ

Ο Θησέας στο Ρέθυμνο είναι κάτι περισσότερο από εφτά τρυφερές παρθένες και δύο υγρά ρουθούνια που αχνίζουν στο σκοτάδι. Είναι, θα έλεγα, πολύ περισσότερο. Κατεβαίνει σχεδόν πάντοτε σε λάθος στάση, κι είναι αυτό κυρίως που κάνει τη διαφορά. Τα πάντα εξαρτώνται από την ποιότητα της έκστασης. Βέβαια την εποχή που είχαν νόημα οι αγελάδες τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Τώρα οι κοπέλες αγνοούν από τι είναι φτιαγμένος ο έρωτας, όμως αυτό δεν τις εμποδίζει να κυκλοφορούν ολόγυμνες, έστω και μεταφορικά. Τελικά κανείς δεν πεθαίνει από αγάπη. Έτσι γυρίζεις στο σπίτι καπνίζοντας κάθε βράδι, απαρηγόρητος, με ιδρωμένο τρίχωμα που γυαλίζει από τη μοναξιά.

ΓΕΝΕΣΙΣ

Δεν χρησιμοποίησα όλο το σκοτάδι μου σωστά
Ούτε το λευκό που είχα στοιβάξει στο στήθος.
Κομμάτια σύννεφα αιωρούνται στο διάστημα.
Ο αέρας κατεβάζει συνεχώς παγωμένες αναμνήσεις.
Ας δούμε τι μας επιφυλάσσει το υπόλοιπο της Δημιουργίας.
Είμαστε ακόμη κάπου στη μέση της τρίτης μέρας. Μόλις
έχει αρχίσει να λειτουργεί το φως.
Το χώμα δεν έχει καλά - καλά κρυώσει.
Και φυσικά ούτε λόγος
για γαλάζιο. Βλέπω

τον αγαθό Θεό ανάμεσα σε δύο φτερωτά
λιοντάρια να σκαλίζει με το σκαρπέλο του σκοτεινά κοράλλια.
Εσύ δεν έχεις ακόμη γεννηθεί
ούτε βέβαια το τρυφερό σου σώμα.
Ως εκ τούτου ο κήπος της Εδέμ
δεν έχει λόγο υπάρξεως.
Ούτε ωραία δέντρα. Ούτε ζεστά πουλιά.
Ούτε φρούτα γλυκά που φουσκώνουν και σκάνε.
Το φίδι μόνο κινείται άπραγο. Σιωπηλό
μέσα σε μια παρωδία χρωμάτων.