Αναζήτηση

Μια χώρα με μακρόχρονη ιστορία παρουσιάζει τους σύγχρονους συγγραφείς της

Το βιβλίο στην Ελλάδα...
...και στον κόσμο!


Εκδηλώσεις

Τύπος
ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ


Photo: © E.KE.BI, 2001. Σταφυλίδου

Βιογραφικό σημείωμα

Ήρθε στον κόσμο ένα Σάββατο το Σεπτέμβρη του 1956, στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνιας.

Σαν καλό παιδί, απέκτησε διάφορα εφόδια, τυπικά και μη: πτυχίο bachelors στα οικονομικά από το πανεπιστήμιο του Yale (1979), Masters στην Δημόσια Διοίκηση στο Woodrow Wilson School (1981), και ντοκτορά (Ph. D.) στα οικονομικά από το Princeton (1986). Αργότερα, όταν άρχισε πια να ασχολείται πιο εντατικά με την συγγραφή, απέκτησε το πιο αγαπημένο του πτυχίο, το Masters of Fine Arts από το πανεπιστήμιο του Vermont (1994). Έκανε την στρατιωτική του θητεία στην αεροπορία (1986-1987).

Δίδαξε οικονομικά στην Ελλάδα και στην Αμερική, δούλεψε στην World Bank για δυόμισι περίπου χρόνια, δίδαξε αμερικανική λογοτεχνία και για πολλά χρόνια έκανε στατιστική ανάλυση για ερευνητές στην ιατρική. Αρθρογραφεί σε δύο ελληνικά περιοδικά, εργάζεται σαν σύμβουλος στο Υπουργείο Αιγαίου, κάνει οικονομικές και στατιστικές μελέτες, και όποτε έχει χρόνο χαζεύει το απέραντο θαύμα που ονομάζεται αιγαιοπελαγίτικη θάλασσα και ελληνικό ουρανό.


Εργογραφία

Μυθιστορήματα

Δέκα μύθοι και μια ιστορία, εκδόσεις Καστανιώτη, 1995, ISBN 960-03-1395-4 σελ. 222.

Father Dancing, An Invented Memoir Penguin UK 1996, ISBN 0-14-026061-7 σελ. 181.

A Crowded Heart. Picador (USA) 1998, Νέα Υόρκη. Los Angeles Times First Fiction Award 1999, (short-listed) ISBN 0-312-20400-0, σελ. 177.

Ο Κλεπτομνήμων, Καστανιώτης, Αθήνα, 2001. ISBN: 960-03-2931-1

Δέκα μύθοι και μια ιστορία. Συμπληρωμένη έκδοση, με εισαγωγή του συγγραφέα, Καστανιώτης, 2001. ISBN: 960-03-3007-7 σελ. 294

Διηγήματα
Λεπτή Γραμμή, Καστανιώτης, Αθήνα, 1997, ISBN 960-03-2000-04, σελ. 213.


Τρία Δοκίμια για του Ανδρέα, (Three essays on Andreas) εκδόσεις Καστανιώτης, άνοιξη, 2002 (υπό έκδοση).


Μεταφράσεις

Στα γερμανικά:
Und vater tanzte, [tr.by]: Munich Knaur, 1998,. Aus dem Englischen von Christine Steffen - Reinmann. Σελ. 200. ISBN: 3-426-60614-3.

Στα αραβικά:
Father Dancing, [tr. by]: Μαρουάν Ακκάουι, Al Bayan, 2001. Εβδομαδιαίο ένθετο της εφημερίδας Al Bayan (Abu Dhabi, Ηωνμένα Αραβικά Εμιράτα). Το 2002 θα βγει σε έκδοση της ίδιας εφημερίδας.

Στα ελληνικά:
Δέκα μύθοι και μια ιστορία, [tr.by]: Μπαρτζινόπουλος, επιμέλεια: Νίκος Παπανδρέου, Θανάσης Νιάρχος, Γιώργος Λεβούνης. Καστανιώτης, 1995. Σελ. 222 ISBN: 960-03-1395-4.

Δέκα μύθοι και μια ιστορία. Εκδόσεις Καστανιώτη, 2001. Συμπληρωμένη έκδοση, με εισαγωγή του συγγραφέα. Απόδοση κειμένου: Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος. Επιμέλεια: Νίκος Παπανδρέου, Θανάσης Νιάρχος, Χρηστόφορος Λιοντάκης και Γιώργος Λεβούνης. Σελ. 294 ISBN: 960-03-3007-7.

Kleptomnemon, [tr.by]: Ντένυ Παρθίμου, Νίκος Παπανδρέου, επιμέλεια Θανάσης Νιάρχος. Καστανιώτης, 2001 ISBN: 960-03-2931-1.

Λεπτή Γραμμή, Διηγήματα, [tr.by]: Νίκος Παπανδρέου, Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 213. ISBN 960-03-2000-04.

Τα διηγήματα αυτής της συλλογής εκδόθηκαν στην αγγλική γλώσσα, σε Αμερικανικά και Καναδέζικα λογοτεχνικά περιοδικά.

Ο συγγραφέας
ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ

Με τα δύο ως τώρα αφηγηματικά του βιβλία - συλλογές διηγημάτων με τους τίτλους "Δέκα μύθοι και μια ιστορία" και "Λεπτή Γραμμή"-, αλλά και με τις δημοσιεύσεις πεζών κειμένων του σε περιοδικά και εφημερίδες, ο Νίκος Παπανδρέου έκανε μιαν εντυπωσιακή είσοδο στον χώρο της σύγχρονης πεζογραφίας. Αν και οι χώροι στους οποίους κινείται στα δύο του βιβλία, είναι τελείως διαφορετικοί μεταξύ τους, το στοιχείο που τα ενώνει είναι ό,τι χαρακτηρίζει τον γνήσιο πεζογράφο: μια, από προσωπική παρατήρηση, δημιουργημένη περιουσία, που αξιοποιεί μ' έναν συνθετικό τρόπο, γεγονότα, τόπους, σκέψεις, ταξίδια, μνήμες. Και όλα αυτά χωρίς κανένα στοιχείο ψευδεπίγραφου, ή και γνήσιου, κοσμοπολιτισμού, αλλά με μια διάθεση που κάνει τα κείμενά του ντοκουμέντα μιας "ιθαγενούς" κραυγής, αναγνωρίσιμης όμως από κάθε αλλοδαπό αναγνώστη. Για τον πεζογράφο Νίκο Παπανδρέου το κάθε γεγονός, όσο φαινομενικά ασήμαντο κι αν είναι, αποτελεί "υλικό" γραφής και αν και καταχωρισμένο, συχνά, σε μακρινό χρόνο μέσα του, "κουμπώνει" στα κείμενά του μ' έναν απολύτως φυσιολογικό τρόπο με ομοειδή ή τελείως ξέχωρα μεταξύ τους περιστατικά.
Το πρώτο του βιβλίο "Δέκα μύθοι και μια ιστορία", αν και φαίνεται εμπνευσμένο από πρόσωπα και γεγονότα του οικογενειακού του περιβάλλοντος, ο προσεκτικός αναγνώστης θα παρατηρήσει ότι δεν του χρειάζεται καμιά άμεση ή έμμεση αναφορά σ΄ένα γνωστό πολιτικό του κλίμα, για να κατανοήσει και να χαρεί τις έντεκα ιστορίες του βιβλίου. Αντίθετα, θα έλεγε κανείς, οι άμεσες συνδέσεις και αναφορές σε ό,τι αυτόματα επισύρει το όνομα "Παπανδρέου", μεταβάλλονται σε τροχοπέδη, έτσι ώστε ο αναγνώστης που δεν έχει με τα κείμενά του καμιάν άλλη γέφυρα επικοινωνίας παρά όσα του παρουσιάζει ή του υπαινίσσεται ο ίδιος ο συγγραφέας, να απολαμβάνει ελεύθερος το πεζογραφικό "απόβαρο" πραγματικά συναρπαστικών ιστοριών. Συναρπαστικές, όχι γιατί αναφέρονται σε πρόσωπα (υποτίθεται) γνωστά, αλλά γιατί ενώ μας είναι άγνωστα, τα αισθανόμαστε πια να έχουν περιέλθει στη περιοχή του "μύθου", όπως συμβαίνει με τις γερόντισσες του Παπαδιαμάντη ή τις μορφές του Καρκαβίτσα.
Αν, ωστόσο, το "Δέκα μύθοι και μια ιστορία" υπομνηματίζουν για τον έλληνα αναγνώστη και μια οικεία πολιτική ιστορία της νεώτερης Ελλάδας, το βιβλίο "Λεπτή Γραμμή" καθώς τοποθετείται σε διάφορες χώρες του κόσμου και με ήρωες πρόσωπα που η ζωή τους δεν θα καταχωρηθεί ούτε στα "ψιλά" των εφημερίδων, η μαγεία του αναγνώστη δεν έχει άλλη εξήγηση παρά την εμβέλεια της πεζογραφικής δύναμης του Νίκου Παπανδρέου. Πρώτιστα ο ίδιος ο τίτλος, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ιδιοφυής. Ενώ όλα τα διηγήματα του βιβλίου, όσο κι αν αξιοποιούν ασήμαντα ιδιωτικά περιστατικά, τοποθετούνται σε χώρες με μακραίωνη ιστορία και πολιτισμό, είναι μια μόνο "λεπτή" γραμμή, σαν αόρατη, που πάλλεται μέσα στον αέρα και ενώνει τα αισθήματα και τις ψυχές των ανθρώπων. Αλλά και τις περιπέτειές τους που αν και κοινές σε όλους τους ανθρώπους, οι ίδιοι που τις ζούνε, φαντάζονται ότι τους ανήκουν κατ' αποκλειστικότητα. Έτσι ώστε η μοναξιά τους να φαίνεται πιο αιχμηρή και ο πόνος τους πιο αβάσταχτος, ενώ ο συγγραφέας αυτά τα αισθήματα τα κάνει ακόμη πιο οξέα γιατί η γραφή του δεν υπογραμμίζει απολύτως τίποτε, αντίθετα αποπνέει μια τρομακτική ηρεμία. Ενώ ταυτόχρονα αισθανόμαστε αυτή τη λεπτή γραμμή, που ενώνει τα αισθήματα άγνωστων μεταξύ τους ανθρώπων, να ζώνει ως μια νοητή γάζα την υδρόγειο σφαίρα, ν' αντιπροσωπεύει παράλληλα έναν πολιτισμό δυναμικότερο και ουσιαστικότερο από τον "γνωστό μας πολιτισμό, που καθημερινά τόσα στόματα πιπιλίζουν την ύπαρξη και την αναγκαιότητά του.

ΘΑΝΑΣΗΣ Θ. ΝΙΑΡΧΟΣ
Ποιητής, δοκιμιογράφος



Τι έγραψε ο Τύπος για τα βιβλία του
ΝΙΚΟΥ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
(αποσπάσματα από κριτικές0

Δέκα μύθοι και μια ιστορία, Αθήνα, Καστανιώτης, 1995 2001. Σελ. 294 ISBN: 960-03-3007-7

…Είναι εντυπωσιακό, το πόσο ο τόνος της αφήγησης αλλάζει προοδευτικά όσο η διήγηση προχωρά χρονολογικά. Από το παιδικό και εμπρεσιονιστικό ύφος των πρώτων κεφαλαίων, περνάμε σιγά-σιγά σε μια αφήγηση με περισσότερο νεύρο και ρεαλισμό. Τα γεγονότα και οι καταστάσεις αποκτούν έτσι μια πυκνότητα και φορές-φορές γίνονται σκληρά αποκαλυπτικές. Είναι επίσης άξιο παρατήρησης το πόσο αριστοτεχνικά είναι δεμένα τα κεφάλαια μεταξύ τους, δημιουργώντας ένα ενιαίο αλληλένδετο αφήγημα, ενώ συγχρόνως το κάθε κομμάτι διατηρεί την αυτοτέλειά του και μπορεί να διαβάζεται χωριστά.
Τελικά έχουμε να κάνουμε με ένα κείμενο αυτογνωσίας, όπου μέσα από το παιδί και τον έφηβο προοιωνίζεται ο ώριμος άντρας και τεχνίτης. Ένα είδος "Πορτρέτου του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία", για να θυμηθώ τον Τζέημς Τζόυς…

Μένης Κουμανταρέας
Συγγραφέας
Περιοδικό Η ΛΕΞΗ, Νο 131


Father Dancing, An Invented Memoir. UK Penguin, 1996, Σελ. 181. ISBN: 0-14-026061-7.

Fact and fiction are seamlessly meshed in Father Dancing Nick Papandreou's recollections of 1960s Greece, a country burned by the sun, torn by factional fighting and shaped by his family's prime-ministerial lineage. Through the persona of eight-year -old, American-born Alex, who exchanges apple pies for baklava, we are given a window on to a bright but benighted world. Pulsating with ritual and inhabited by larger -than-life characters, it is also one where the machinations of a military dictatorship cast dark shadows over domestic life. With his socialist father in exile or jail, Alex comes of age on personal and political levels, shouldering his adolescent responsibilities, moulding his identity and providing a perspicacious commentary on the history unfurling before him. Papandreou's serenely short novel is voiced in a simple register, rich in visual felicities, touching epiphanies and unassuming wit.

Trevor Jover
Εφημ. THE SUNDAY TIMES, 10-5-1996.


Father Dancing

Father Dancing is several things at once: it is a collection of stories about individual self-discovery, a boy's account of growing up in the Greece of the mid-1960s, a family chronicle of a political dynasty, and a portrait of a people trapped in a claustrophobic society, divided into first-class and third-class citizens.
These 16 sensitively written stories are set against one of the most turbulent and traumatic periods of Greece's recent political history; from the chaotic 1965 up until the collapse of the Colonels' regime and the difficult transition to democracy in 1975…
… Father Dancing is an absorbing book, and a brave one.

Εφημ. FINANCIAL TIMES, 28-9-1996.

Father Dancing

…While the family at the centre of Father Dancing, as well as many of their friends and enemies, will be recognizable to the reader, the fiction form gives Papandreou room to paint with words, to honour the poetry that lives at the heart of even the silliest of Greek occurrences…
…The dance in Father Dancing is the zeibekiko, a solo flight where, by turning deeply inward in rhythm with the music, the dancer both sees and becomes the universe. As the publicly owned "father" depicted within the book does not see his son clearly, Nick Papandreou does not make the father fully visible to the reader. Nonetheless, with richly textured selectivity and deep passion, Nick has written a wonderful first zeibekiko; one that celebrates both languages that are his heritage…

Gale Garnett
Actor, writer, director
Εφημ. THE GLOBE AND MAIL, 10-12-1996


Father Dancing

FIRST THINGS first. Is Father Dancing worth reading? Definitely. Is it well written? Yes, beautifully. Does it hold one's interest? Indeed, to the very last page.
This book is a curiosity - neither fact nor fiction - the work of a man who clearly is a fine writer….

…HE WEAVES the recent history of Greece in and out of the personal narrative because of course the Papandreous' fate and that of the Greek nation are inextricably linked. And he is especially adept at describing the sort of characters that powerful political figures attract.

With his considerable talents, Nick Papandreou is in a position, in future books, to show us what he can do as a novelist, or to record, as a witness, one of the important political dramas of our time,,.

Selwa Roosevelt
Journalist, senior editor of the
Mediterranean Quarterly
Εφημ. WASHINGTON POST, 6-1-1997


A Crowded Heart, USA, Picador, 1998
Σελ. 177. ISBN: 0-312-20400-0

LOS ANGELES TIMES FIRST FICTION AWARD 1999

Greece is irresistible. And when it dons the mantle of fiction, as in the case of "The Crowded Heart," a fictionalized mamoir, Greece sets up such a clattering and longing, such a thumping in the heart that it is hard for the story to faill flat. Nicholas Papandreou, young son of the big man, son of Greece, knows this better than any of us…
This is the story of Papandreou's childhood, which included sea urchins and moonlight and public speaking from age 8 for his father, the popular socialist prime minister. It included watching his father being carried from their home by the secret police, watching his mother wait for his father to return from jail, living in exile in Canada and, last but not least, enduring the rage and ambition of the man we all read about in the newspaper. The son holds his own against that father, which actually makes the book hold its own under the weight of history and the fickleness of memory.

SUSAN SALTER REYNOLDS
Εφημ. LOS ANGELES TIMES


A Growded Heart

Nicholas Papandreou's first novel, A CROWDED HEART (Picador), is more luminous in its reflection, if only because much of it lakes place along the Aegean coast. Papandreou, the son of the former Prime Minister of Greece Andreas Papandreou, tells the story of a young man looking back on a chldhood spent in Greece after his father uproots the family from their California home to return to their homeland and - what else? - run for Prime Minister. Where Proust had his madeleine, this narrator is stirred by fruits of the sea: the scarlet eggs inside a sea urchin, the shimmering curd of a cut-up jellyfish spread across a crusty piece of bread.

Εφημ. ΤΗΕ ΝΕW YORKER, 30-11-1998


A Crowded Heart

In a literary collage that is short, sweet, and poetic, Nicholas Papandreou paints a captivating portrait of childhood. Part memoir, part short story collection, A Crowded Heart offers a semi-autobiographical tour through the author's youth in elegant, colorful prose. Through the eyes of his narrator. Alex, Papandreou, son of the late, former Greek Prime Minister Andreas Papandreou, illustrates the intersection between family and politics…
…What makes A Crowded Heart a pleasure to read is the gentle flow of the prose and the poetic imagery used to evoke the sentiments of childhood…
…As much as for Papandreou's elegant writing, A Crowded Heart is admirable for what it is not. It is not a sensationalist memoir about the secret life of a political family. It is also not about the anxieties of puberty of adolescence. It is, instead, a collection of simple pieces about a boy and his family, the landscape that surrounds them, and the politics that shape their dreams. A Crowded Heart ends with Alex looking shead at his future. "As for me, everything still seems possible. I am 17." Like Alex, his alter ego, Papandreou has a promising future.

Jeremy Caplan
Literary Critic
Περ. BOSTON BOOK REVIEW. August 1998


Λεπτή Γραμμή, Αθήνα, Καστανιώτης, 1997
Σελ. 213 ISBN: 960-03-2000-04

Με το δεύτερο βιβλίο του ο Νίκος Παπανδρέου δίνει μια αμιγώς λογοτεχνική κατάθεση, χωρίς ίχνος αυτοβιογράφησης ή αναφοράς σε γνωστά πρόσωπα του δημόσιου βίου μας. Αν οι "Δέκα μύθοι και μία ιστορία" πούλησαν σε δύο χρόνια περίπου 100.000 αντίτυπα, η "Λεπτή γραμμή" έρχεται τώρα να επικυρώσει τη θέση του συγγραφέα στο πάνθεον των νεότερων λογοτεχνών μας…
Οι ήρωες των ιστοριών του υφίστανται κατά το μάλλον ή ήττον ένα άγριο διωγμό, αναγκασμένοι συχνά να καταπιέζουν τον αυθεντικό εαυτό τους. Τα διηγήματα διαπνέονται από βαθύ ανθρωπισμό καθώς οι ήρωες αντιστέκονται στην εξαθλίωση και στην κατασπατάληση του περιβάλλοντός τους αλλά και αυτών των ιδίων. Δύο εργένηδες που αναγκάζονται να συγχρωτισθούν κάτω από την ίδια στέγη, ένας σφουγγαράς της Ύδρας που παθαίνει από την αρρώστια του βυθού, ένας ιταλός μετανάστης στον Καναδά που αναγκάζεται να σπάσει την υπόσχεση σιωπής που έχει δώσει, ένας εργάτης που εκτρέφει σκουλήκια βόρεια του Τορόντο είναι ορισμένοι από τους χαρακτήρες των ιστοριών. Ο συγγραφέας επαινέθηκε ιδιαίτερα για την οικονομία και για το μέτρο στους εκφραστικούς του τρόπους, για την υπαινικτική γραφή και για την υφολογική συνοχή των διηγημάτων του.

Εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 14-12-1997


Λεπτή γραμμή

… Οι σφουγγαράδες της Ύδρας ενδιαφέρουν εξίσου τον Ν. Παπανδρέου όσο οι αγρεργάτες του Καναδά, οι Τουαρέγκ της Σαχάρας, οι πληβείοι της Βαγδάτης ή τα άγουρα κολεγιόπαιδα της αγγλοσαξονικής Αμερικής. Ο κοσμοπολιτισμός του δεν ισοπεδώνει τις διαφορές από κουλτούρα σε κουλτούρα, αλλά ίσα ίσα έλκεται από αυτές (χωρίς να τις βλέπει φολκλορικά) και θεματοποιεί την αντυπαράθεσή τους.
Η οπτική γωνία δεν μοιάζει ούτε σε δύο διηγήματα. Άλλοτε είναι αυτή του κεντρικού προσώπου της ιστορίας (και όλα τους είναι πολύ ανόμοια), άλλοτε δηλώνει έναν κάπως αποστασιοποιημένο παρατηρητή και πότε πότε (όπως στο διήγημα με την Αμερικανίδα τουρίστρια και τον Υδραίο σφουγγαρά) έναν παρατηρητή που επαμφοτερίζει ανάμεσα στις εντελώς διαφορετικές πολιτισμικές συνειδήσεις των χαρακτήρων.
Όλα αυτά μεταδίνουν συνολικά μια αίσθηση που, όσο και αν φαίνεται σχήμα οξύμωρο, τείνει να χαθεί με την "παγκοσμιοποίηση" της λογοτεχνίας: την αίσθηση της απεραντοσύνης του κόσμου…

Δημοσθένης Κούρτοβικ
Συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 7-4-1998


Λεπτή γραμμή

…Τα σημεία της Λεπτής γραμμής σκιαγραφούν οριακές καταστάσεις. Κατά κύριο λόγο πρόκειται για λεπτή γραμμή του έρωτα και του θανάτου…
Ο Νίκος Παπανδρέου διαθέτει αφηγηματική άνεση και τα κείμενά του αποτελούν αξιόλογη πεζογραφική συνεισφορά…
Η οριακή"λεπτή γραμμή" αφορά και τη θεματολογία του βιβλίου αλλά και χαρακτηριστικά της γραφής του Νίκου Παπανδρέου:
α) Έχουμε ένα ενδιαφέρον δείγμα "αυτομετάφρασης", αφού πρωτογενώς τα κείμενα γράφτηκαν στα αγγλικά, αλλά δεν εκλαμβάνεται συμβατικά η μετάφραση ως πρωτότυπο. η μετάφραση αποτελεί ταυτόχρονα και πρωτότυπο.
β) Η "λεπτή γραμμή" της ανθρώπινης ύπαρξης αναζητείται πέρα από τα εθνικά όρια. Οι πλοκές των αφηγημάτων εκτυλίσσονται σε διαφορετικούς εθνικά χώρους και αναδύεται από αυτές ένας γόνιμος κοσμοπολιτισμός, που εν δυνάμει αντιπαλεύει τον στείρο εθνοκεντρισμό.
β) Ο συγγραφέας ισορροπεί ανάμεσα στην αφήγηση "εσωτερικής εστίασης", στα όρια της οποίας αφηγείται ένα λογοτεχνικό πρόσωπο που μετέχει στην πλοκή (βλ. τα τέσσερα πρώτα και το τελευταίο πεζογράφημα), και στην αφήγηση "μηδενικής εστίασης", όπου ο αφηγητής φαίνεται να είναι "παντόπτης"…

Δημήτρης Κόκορης

Περιοδικό ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ 1997


Λεπτή γραμμή

…Όλα τα διηγήματα του Παπανδρέου, είτε εκτυλίσσονται σε κλειστούς είτε σε ανοιχτούς χώρους, δημιουργούν την αίσθηση του κλειστού, απ' όπου η διαφυγή του ήρωα θα πρέπει να είναι οριστική. Στο μεταξύ, η ατμοσφαιρική περιγραφή των τόπων προκαταλαμβάνει τον αναγνώστη για κάτι το επερχόμενο, που μόνο στο τέλος θα προκύψει…
Ο Νίκος Παπανδρέου, με τα δέκα αυτά διηγήματα που συνθέτουν τη Λεπτή γραμμή συνδυάζει έναν παράδοξο για τα ελληνικά πεζογραφικά δεδομένα εξωτισμό τόπων και χώρων με την πολυφωνία και το πολυσυλλεκτικό που αυτοί προϋποθέτουν, ενώ ταυτόχρονα διαλέγεται μέσω της ιδιάζουσας, ως προς τους ρυθμούς και πλεύσεις, γραφής του πάνω στην κοινή αγωνία των απανταχού ηρώων του για την ανεύρεση της γραμμής εκείνης που θα τους οδηγήσει έξω από την κοινοτοπία μιας αλλοτριωμένης ύπαρξης. Ένα ξόδεμα δυνάμεων που στη πραγματικότητα αποτελεί αντίσταση στο μονοσήμαντο, στο μονοδιάστατο, στο μονοφωνικό.

Δημήτρης Τσατσούλης
Θεατρολόγος, κριτικός λογοτεχνίας
Περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ, 1-4-1998


Δέκα μύθοι και μία Ιστορία

Εισαγωγή

Για να σου γνωρίσω την Ελλάδα, θα μοιραζόμουν μαζί σου μια ντομάτα στις αμμουδιές της Σκοπέλου, θα σου άνοιγα με το σουγιά μου έναν αχινό και θα σου πρόσφερα τα κατακόκκινα αυγά του, καθώς η αλμύρα θα τέντωνε την επιδερμίδα στις πλάτες μας. Θ' αφηνόμασταν πάνω στα λευκά κύματα και το βράδυ θα μουσκεύαμε στο φως του φεγγαριού. Θα σου ξέραινα έναν αστερία και θα τον κρεμούσα στον τοίχο για να μυρίζει Αιγαίο το δωμάτιό σου, θα σου έδινα ν' ανασάνεις το άρωμα της λυγαριάς, του αμμόχορτου και της πιπερόριζας. Θα σου μάθαινα να παίζεις Μουντζούρη και Μακριά Γαϊδούρα και πώς να κάθεσαι στην αγκαλιά μιας φραγκοσυκιάς χωρίς να σε τρυπήσουν τ' αγκάθια της, θ' ακούγαμε βυζαντινούς ύμνους στην εκκλησία και θα ρουφούσαμε το μέλι από την κηρήθρα.
Για να σου γνωρίσω την Ελλάδα, θα σε πήγαινα στα μέρη μου, εκεί που κυνήγησε ο Ηρακλής τον Ερυμάνθιο Κάπρο, και θα άφηνα μια ογδοντάχρονη να σου ιστορήσει πώς ήρθε στον κόσμο ο παππούς μου, μετά από μια δύσκολη γέννα, με τον ομφάλιο λώρο τυλιγμένο στο λαιμό του έτοιμο να τον στραγγαλίσει, και πως βγήκε νικητής κρατώντας ένα τριαντάφυλλο στο χέρι και πως η μαμή του έβαλε ένα σύκο ανάμεσα στα σκέλια, για να μυρίζει γλυκά και να τραβάει τις γυναίκες όταν θα μεγαλώσει.
Θα σε πήγαινα στη Χίο, απέναντι από την Τουρκία, εκεί που γεννήθηκε ο πατέρας μου, και θα σου έδειχνα τοίχους σημαδεμένους από τουρκικές οβίδες. Δεν έχω παιδικές αναμνήσεις από τον πατέρα μου. Δεν θυμάμαι τη μυρωδιά της κολόνιας του, το σχήμα των χεριών του, τον τρόπο που φορούσε το καπέλο του. Τον βλέπω να τον κουβαλάνε στους ώμους τους χωρικοί, να στέκεται μόνος του σ' ένα μπαλκόνι, τον βλέπω κυκλωμένο από κόσμο, χαμένο στις αγκαλιές τους. θα σου μαρτυρούσα ότι δεν χρειαζόταν σύκα για να τραβάει τις γυναίκες, θα σου μιλούσα για τον τρόπο που έδειχνε να ξέρει τι σκέφτεται το πλήθος και την ικανότητά του να οδηγεί τις σκέψεις αυτές ένα βήμα πιο πέρα, κι ύστερα θα σ' άφηνα να διαλέξεις κάποιον στην τύχη για να σου πει γιατί τον μισεί ή γιατί τον λατρεύει.
Κάποτε, όταν ο πατέρας μου αρρώστησε βαριά, με βρήκε στην κουζίνα του σπιτιού μας ένας άντρας με τη φωτογραφία του πατέρα μου κολλημένη κατάστηθα και μου έδωσε κάτι που έμοιαζε με κατάλογο κρεοπωλείου. Θα μπορούσε όμως να ήταν και νομικό έγγραφο:

Εγώ, ο υπογράφων, υπόσχομαι να προσφέρω στον αρχηγό τα κατωτέρω:
1 συκώτι
1 καρδιά
1 πνεύμονα
1 νεφρό
1 μικρό ή 1 μεγάλο έντερο
1 πόδι (όχι το δεξί που έχει δύο ουλές)
και να συνεργαστώ με τους θεράποντες γιατρούς που θα επιλεγούν για να τα αφαιρέσουν.

Θα σε μάθαινα να αναγνωρίζεις αυτή την ειδική ράτσα ανθρώπου, τον φανατικό, και θα σου έδειχνα πώς να τον ξεχωρίζεις μέσα στο πλήθος από το ασάλευτο βλέμμα του, από τον τρόπο που κινείται μέσα σ' ένα δικό του ήσυχο σύμπαν. Ξέρω να οσμίζομαι από μακριά το ιδρωμένο πάθος του. Ο φανατικός είναι αυτός που σε πνίγει στην αγκαλιά του, που χουφτώνει τα αχαμνά σου για να διαπιστώσει πόσο άντρας είσαι. Είναι αυτός που ανατρέπει την ισορροπία του κόσμου.
Όταν στις αρχές του '60 φύγαμε από την Αμερική και ήρθαμε στην Ελλάδα, τ' αδέλφια μου, εγώ κι η μητέρα μου -μια εντυπωσιακή πυρόξανθη βόρεια που γεννήθηκε σ' ένα εργατικό προάστιο του Σικάγου και είχε μάθει από τον πατέρα της να δουλεύει σκληρά, να κρατάει το μέτωπό της καθαρό και να μην γκρινιάζει για τον καιρό - έπρεπε να μάθουμε να ζούμε σε δύο κόσμους. Ο Αμερικανός παππούς, όταν του είπα πως είμαι ματιασμένος, μ' ανάγκασε να πλύνω το στόμα μου με σαπούνι για να το καθαρίσω από τις αηδίες που έλεγα, ενώ ο Έλληνας παππούς μ' έφτυσε στο μέτωπο και μου πρόσταξε να μην κοιτάξω κανέναν στα μάτια για είκοσι έξι ώρες. Διάβαζα Μπάτμαν στα αγγλικά και Μικρό Ήρωα στα ελληνικά, ονειρευόμουν ότι έκανα παρέα με τον Αβραάμ Λίνκολν αλλά και τον Γιώργο Θαλάσση και καταβρόχθιζα με το ίδιο πάθος τους γιαννιώτικους μπακλαβάδες της Ελληνίδας γιαγιάς και τις αμερικανικές μηλόπιτες - τις καλύτερες σ' όλη την περιοχή ανατολικά του Μισισιπή - που μας έφτιαχνε η άλλη γιαγιά, που είχε τιμηθεί το 1932 με το πρώτο βραβείο στο διαγωνισμό μαγειρικής του Ιλινόι.
Από το τυχαίο και μόνο γεγονός ότι ο παππούς και ο πατέρας μου ήταν πολιτικοί, οι Έλληνες μ' αγκάλιαζαν, με φιλούσαν, με σήκωναν ψηλά, μου ζητούσαν να παντρέψω τις κόρες τους - ή να τις παντρευτώ ο ίδιος - και μου λέγαν μυστικά που μόνο στον εξομολογητή τους θα μπορούσαν να πουν. Αντίθετα από μένα, εκείνοι ακούγαν τη "μυστική βοή των πλησιαζόντων γεγονότων" και τα στρατιωτικά εμβατήρια. Για να μας προστατεύσουν, μας χάριζαν εικόνες, άναβαν κεριά, έκαιγαν λιβάνι στα σκαλοπάτια μας, ράντιζαν με βασιλικό βουτηγμένο στον αγιασμό τα σκαλιά του κήπου μας ή κρεμούσαν τάματα στο φράχτη και μας έφτυναν για να ξορκίσουν το κακό μάτι.
Τη νύχτα της δικτατορίας, όταν ένας αξιωματικός του στρατού - σαν αυτούς που σου έμαθα ήδη να ξεχωρίζεις - ήρθε να συλλάβει τον πατέρα μου, νόμιζα πως ήταν κλέφτης και μιμήθηκα τη σειρήνα του περιπολικού για να τον τρομάξω. Ήμουν σε μια ηλικία που μου άρεσε να κάνω διάφορους ήχους: το απειλητικό γάβγισμα του σκύλου, το χλιμίντρισμα του αλόγου, το ξυπνητήρι και τον τσιριχτό ήχο του καφέ που χύνεται από το μπρίκι. Δεν τρόμαξε. Όταν μπήκε στο δωμάτιο που κοιμόμουν, με κοίταξε ακίνητος. Νόμιζα πως αν τον πλησίαζα θα έπεφτα σε ρουφήχτρα, λες και μέσα του έκρυβε κάποιο μεγάλο μαγνήτη. Πρέπει να ζει, γιατί τον βλέπω ακόμα στα όνειρά μου.
Εκείνη τη νύχτα εξασθένησε η δύναμη της οικογένειας, απορρυθμίστηκε η τροχιά της. Η αδελφή μου κλείστηκε στον εαυτό της, ο μεγαλύτερος αδελφός μου θεώρησε ότι αυτός έφταιγε για τη σύλληψη του πατέρα και ρίχτηκε στην πολιτική σαν μινωικός χορευτής. Ο μικρός μου αδελφός οχυρώθηκε πίσω από το παραπλανητικό του χαμόγελο, ενώ εγώ έβλεπα στον ύπνο μου να πνίγομαι στα χέρια του φανατικού αξιωματικού. Όσο για τους γονείς μου, εξάντλησαν την αγάπη τους για το "υπέρτατο αγαθό" και τον "υπέρ πάντων αγώνα". Η πολιτική είναι ο εχθρός της οικογένειας. Μια αντίπαλη δύναμη. Κάποια στιγμή η αγάπη, όσο δυνατή κι αν είναι, ζαρώνει και κρύβεται στην γωνία, ενώ η πολιτική, ολόγυμνη και ιδρωμένη, εισβάλλει στην σκηνή σαν Μινώταυρος.
Η αλήθεια είναι πως από τα οκτώ μου χρόνια - τότε που πρωτόδα τον κόσμο να κατηφορίζει τους λόφους της Αχαΐας, να μαζεύεται από τα χωριά γύρω από το Καλέντζι και τις περιοχές της Τριταίας και να συγκεντρώνεται στην πλατεία Δημοκρατίας για να ακούσει τον παππού μου - ήθελα να γίνω κι εγώ ηγέτης του παλλόμενου πλήθους, να πυροδοτήσω και να δαμάσω την οργή του, να το κάνω να καταλάβει τη δύναμή του, να το κάνω να ξεσπάσει ακίνδυνα. Ήθελα να υψώσω τα χέρια μου στον ουρανό, να εκτοξεύσω κεραυνούς μέσα απ' τα μικρόφωνα, να μεθύσω με έξυπνους αφορισμούς και σαρκαστικές αποστροφές.
Πριν από κάθε ομιλία το πλήθος μοιάζει με φυλακισμένο θηρίο, όλο ζωντάνια, πεινασμένο από την προσμονή, έτοιμο να επιτεθεί. Όταν ο παππούς ανέβαινε στο βήμα ξεδιπλώνοντας το γυρτό κορμί του κι έσκυβε στο μικρόφωνο να πει τις πρώτες λέξεις, το θηρίο απελευθερωνόταν και διατράνωνε βρυχώμενο την ελευθερία του. Τα κτήρια τραντάζονταν, τα μπαλκόνια έτρεμαν και τα πανάρχαια βουνά έμοιαζαν να υποκλίνονται σε μια παρουσία επιβλητικότερη από τη δική τους. Η βοή του πλήθους έφτανε ως τα ουράνια, κουβαλώντας στα φτερά της την αδιαμόρφωτη ψυχή μου.
Μέσα σ΄ αυτό το πλήθος μεγάλωσα, έτσι που μερικές φορές νιώθω ότι αυτό είναι ο πραγματικός μου γονιός. Μέσα σ' αυτό το πλήθος γεννήθηκε η καρδιά μου, στριμωγμένη τόσο, που τη νιώθω έτοιμη να σπάσει.
Για να γνωρίσεις την Ελλάδα μου, μην ψάξεις να διασταυρώσεις τα γεγονότα, μην ελέγξεις τις ημερομηνίες στις εφημερίδες της εποχής, μη ρωτήσεις αυτούς που ξέρουν αν έτσι έγιναν τα πράγματα. Άκου μόνο. Ο ήχος του πλήθους είναι ο ήχος της ζωής μου.